żarliwości jego było wytępienie herezyi, a nadewszystko aryjanizmu. Walczył go słowy i pismami, i skłonił Gracyjana i Teodozyjusza do wydania surowych praw przeciw Aryjanom. Jednocześnie Ambroży wsławił się jako mówca kościelny. Wytworność, moc, namaszczenie jego kazań, silne wywarły wrażenie na świętym Augustynie i wielki wpływ miały na nawrócenie tego świętego. Ambroży ze szczególną gorliwością zachęcał do dziewictwa; ogniste słowa jego rozlegały się aż w Afryce, i seciny panien ślubowały tam dziewictwo swe Bogu. Matki zabraniały córkom chodzić na kazania Ambrożego, tak bardzo lękały się, iżby wymową swą nie odwodził ich od stanu małżeńskiego. Był także Ambroży pisarzem równie obfitym, jak kaznodzieją porywającym. Mamy 29 większych jego dzieł autentycznych, 92 listy i kilkanaście mów. Wprawdzie w tych wszystkich pismach dostrzegamy brak gruntownej nauki teologicznej; nie jest on oryginalnym; czerpie niemało z Greków, zwłaszcza z Orygenesa, którego przejął rodzaj allegoryczny. Wszelako przyznano mu powszechnie zaszczytny stopień pomiędzy pisarzami kościelnymi, gdyż go mieszczą obok ś. Augustyna, ś. Hieronima i ś. Grzegorza. Najlepsze są jego pisma homiletyczne i ascetyczne. Do tego rzędu należą sześć ksiąg: O hexameronie, czyli sześciu dniach stworzenia; o raju, z wykładem allegorycznym i mistycznym; 2 księgi o Kainie i Ablu; księga o Arce Noego; 2 księgi o Abrahamie; księga o Izaaku i duszy i wiele innych. Do dzieł exegetycznych należą: Enarrationes in 21 psalmos; Expositio psalmi 118, we 22 kazaniach i Expositio in Evang. Lucae w 10 księgach. Moralność ascetyczną obejmują: trzy sławne księgi de Officiis, w których układem naśladuje Cycerona; księgi de Virginibus, de virginitate, de Justitutione virginis. Dogmatycznej treści są pisma Ambrożego: libri V de Fide; Libri III de Spiritu sancto; Liber de Mysteriis. Do nieautentycznych pism jego liczą się: de Sacramentis, de Dignitate sacerdotali, wykład kilku ksiąg Pisma ś. i Listów ś. Pawła. Erazm Roterdamczyk wydał dzieła Ambrożego w Bazylei r. 1527, we dwóch tomach in folio, z wielą dowolnemi zmianami. Daleko lepszém jest wydanie rzymskie r. 1580, drukowane staraniem kardynała Montalte (Syxtusa V papieża). Przewyższa zaś je edycyja benedyktynów ś. Maura r. 1686 i 1690, w Paryżu, we 2-ch wielkich tomach in folio. Ś. Ambroży zaprowadził niektóre zmiany w śpiewie kościelnym i liturgii, w swojej dyjecezyi, które utrzymują się dotąd i noszą nazwisko obrządku Ambrozyjańskiego, ritus Ambrosianus. Z licznych hymnów przypisywanych Ambrożemu, przynajmniej 12 jest autentycznych, a mianowicie: Aeterne rerum Conditor, Deus creator omnium, Veni Redemptor gentium, Splendor paternae gloriae, O lux beata Trinitas! Ulega wątpliwości czy hymn Te Deum laudamus, przypisywany ś. Ambrożemu, jest jego utworem. Umarł Ambroży dnia 4 Kwietnia 397 r. Historyję życia tego wielkiego męża pisali: Paulin, zapewne duchowny kościoła medyjolańskiego, Tillemont (Mémoires, t. X, str. 78—306), Godfryd Hermant: Vie de S. Atnbroise, Paryż 1678, nareszcie kardynał Baroniusz. Benedyktyni z samychże dzieł Ambrożego, ułożyli jego żywot, zamieszczony przy ich wydaniu, bardzo staranném i chronologicznie uporządkowaném. Podług legendy, gdy Ambroży był jeszcze w kolebce, rój pszczół osiadł mu na twarzy, pszczoły wchodziły w usta dziecięcia i wychodziły, wreszcie odleciały, nie uczyniwszy mu żadnego uszkodzenia; zkąd obecny ojciec wyprowadził wniosek, że świetna przyszłość czeka syna. Bijograf jego Paulin powiada: „Nim legł na łóżku (przed śmiercią) mąż święty, wykładał psalm 43, a jam to pisał co on mówił i patrzyłem, aż oto ogień, jakoby tarcza, głowę jego pokrył i przez usta weń pomału wszedł, i była twarz jego jako śnieg i potem do swojej postawy przyszła. Jam
