Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/526

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

Al pesso i Al pezzo. Ponieważ towary sprzedają się i kupują na sztuki lub na wagę, przeto w handlu rozróżnia się: al pezzo, na sztukę i: al pesso, na wagę. H. F.

Alphen (Hieronim van), poeta hollenderski, ur. w Gonda 1746 r., um. w Hadze 1803 r.). Obdarzony niepospolitemi zdolnościami, odznaczył się jako biegły teolog, prawnik, historyk, a mianowicie też jako poeta i krytyk. Między poetycznemi jego utworami, kantata: Gwieździste niebo, odznacza się szczególniejszą prostotą i wzniosłością myśli. Duch religijny, bez mistycznych atoli wybujałości przemaga w poezyjach Alphena; to też wiele jego pieśni dotąd jest śpiewanych po kościołach ewangielickich. Największą jednak zyskał Alphen sławę przez swoje: Poezyje dla dzieci, w których stylem pełnym prawdy i naiwności maluje uczucia właściwe młodemu wiekowi. Dowodem wysokiej wartości tych utworów jest to, iż prawie na wszystkie obce języki przełożonemi zostały. Alphen, jako wierny stronnik domu Orańskiego, w r. 1795 pozbawionym był urzędu generalnego podskarbiego połączonych krajów niderlandzkich. W Hadze resztę życia przepędził.

Alphos (z greckiego: biały). Lepra, Lepidosis, Vitiligo alba, Dartre squammeuse. Choroba skóry, łuski okrągłe, białe, jakby srebrne, na czerwonych także okrągłych wziesieniach, są cechą jej charakterystyczną, ztąd dawna jej nazwa alphos, która dzisiaj wyszła zupełnie z użycia. Choroba ta trwa zwykle bardzo długo, szczególniej u ludzi starych. Skóra sucha, twarda, nieczynna; zimne i wilgotne mieszkanie, złe pożywienie przyczyniają się najczęściej do rozwinięcia Lepry.

Alpini (Prosper), lekarz i botanik włoski. Urodził się 1553 r. w Marostica w państwie weneckiem, r. 1578 otrzymał godność doktorską w Padwie, i jako lekarz 1580 r. udał się z weneckim konsulem do Egiptu, gdzie przez trzy lata zostając zbadał tameczną naturę. Powróciwszy do kraju był czas jakiś lekarzem na flocie Andrzeja Doria, później professorem botaniki w Padwie, gdzie też 1617 roku umarł. Owoce swych poszukiwań na Wschodzie złożył w dziełach: De plantis Aegypti (Wenecyja 1592 i Padwa 1640); Historia naturalis Aegypti (2 t. Leidd. 1735), i De medicina Aegyptiorum (Wenecyja 1591 i Parma 1645). Nadto pisał: De praesagienda vita et morte aegrotantium (Padwa 1601 i Leyd. 1710); De medicina methodica (Padwa 1911) i wiele innych. Dzieła Alpiniego odznaczają się ścisłością i trafnością spostrzeżeń kilkakrotnie też przedrukowane były. Alpini pierwszy opisał roślinę kawy.

Alpuhara (Alpuxaras), łańcuch gór w prowincyi Grenadzie w Hiszpanii, łączący się z Sierra-Newada; najwyższy jego wierzchołek wznosi się na 4910 stóp nad powierzchnią morza. Z gór tych bierze początek kilka rzek, których jednakże bieg nie jest długi; w ogóle góry Alpuhary są nieurodzajne i jedyną ich wartość stanowią dobre pastwiska, na których się pasą liczne trzody owiec. Równiny przeciwnie, rozciągające się u podnóża Alpuhary, odznaczają się żyznością; rozmnażają tu drzewa owocowe i hodują jedwabniki. — Nieśmiertelny nasz wieszcz, Adam Mickiewicz, imię tych gór uświetnił śliczną balladą w Konradzie Wallenrodzie.

Alpy. Zdaje się że wyraz ten pochodzi od celtyckiego alp lub alb wysoki, inni utrzymują, że utworzony jest z wyrazu sabińskiego alpus biały. Tem nazwiskiem oznaczają w ogólności góry bardzo wysokie, a szczególniej te, których wierzchołki odwiecznemi lodami są pokryte; mówią w tém znaczeniu Alpy skandynawskie, Alpy w Loxa w Ameryce; Długosz to nazwisko rozciągnął i na góry Karpackie, mówiąc: Alpes sanocenses Poloniam ab Hungaria disterminant,