Strona:PL Encyklopedyja powszechna 1860 T1.djvu/508

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

z gór spadające osadzają u ich podnóża ogromne pokłady unoszonych przez siebie materyj. powodzie i wylewy rzek zamulają i zanoszą materyjami nieorganicznemi ogromne płaszczyzny, wulkany błotem wyrzucanem, lawą i popiołem zasypują całkowicie przestrzenie, wioski a nawet miasta. Z drugiej strony, w morzach niezliczone roje polipów budują całe skały koralowe, tworząc niebezpieczne rafy, a nawet całkowite wyspy, które niebawem pokrywają sią roślinnością, zaludniają zwierzętami i gotują siedlisko człowiekowi. Torfy tworzące się w bagnach wiekowem nagromadzeniem korzeni i szczątków mnóstwa roślin wodnych, okruchy wszelkiego rodzaju, wyrzucane przez morza na brzegi, piaski ruchome przenoszone z miejsca na miejsce wiatrami, są to osady zaliczające się do allu— vium, czyli formacyj napływowych popotopowych. Naciski wreszcie stalagmitowe, ruda żelazna bagnista, sole rozmaitego rodzaju przez wody mineralne, gorące lub zimne osadzane, nakoniec grunt orny nieustannie powstający z rozkruszenia skał przyległych — oto elementa napływów. Napływy podobne osadzały się bezwątpienia i przed potopem, począwszy od najdawniejszej formacji osadowej, zwanej formacyją szarowakkową, osadzały się w tenże sam sposób co i dziś, lubo w innych fizycznych i klimatologicznych warunkach, tworząc całe pasmo formacyj osadowych. Napływy popotopowe, czyli właściwe alluvium, cechują się szczególniej szczątkami roślin i zwierząt dziś istniejących, a nawet świadczą o istnieniu człowieka w okresie ich powstawania, bo spotykamy w napływach okruchy naczyń glinianych, kliny i siekiery kamienne we wszystkich miejscowościach kuli ziemskiej. Potop powszechny geologiczny, który utworzył największą część wielkich dolin obecnie na kuli ziemskiej istniejących, stanowi historyczno-geologiczną granicę, pomiędzy formacyjami trzeciorzędowemi a napływowemi. Wszystkie więc napływy i osady późniejsze od utworzenia wielkich dolin, należą do formacyi popotopowej. Tak np. osady w Anglii pod nazwiskiem crag znane, molassy i margle niebieskie zwane podapenninowemi, znajdujące się w Per-pignan, w Sycylii, na wybrzeżach włoskich i t. p. utworzone później, niż wielkie potopowe doliny, odnieść należy do formacyj napływowych. Są one dawniejsze, niż osady w naszych czasach powstające, bo w nich jeszcze śladu człowieka nie spostrzegamy. Dla tego też dzisiejsi geologowie formacyje popotopowe dzielą na dwa wielkie piętra: na osady przedhistoryczne, jak crag, margle podapennińskie i osady współczesne, które się w naszych oczach tworzą. W każdém z tych piątr odróżnić jeszcze należy dwie oddzielne gruppy, czyli formacyje, a mianowicie: formacyje morskie i formacyje rzeczne. Te ostatnie są niezmiernie dla nas ważne, one bowiem zawierają w sobie nie tylko wszelkie osady naniesione rzekami i potokami, ale i wszelkie rozkruchy skał, dokonane wpływami atmosferycznemi, a więc cały grunt orny pokrywający ziemię. Skamieniałości, jakie w napływach znajdujemy, należą naturalnie wszystkie prawie do gatunków dziś w wodach morskich i słodkich żyjących. Tym sposobem widzimy, że tak nazwane delty czyli nasypy trójkątne, przy ujściu niektórych rzek do morza utworzone, jak np. delta Renu, Rodanu, Nilu, Mississipi, Gangesu, należą do formacyj napływowych. Tu należą owe dunes, czyli wydmy piasczyste, na brzegach morskich znaczne zalegające przestrzenie. W oczach niemal naszych napływy i osady morskie straszne czasami czynią spustoszenia. Tak np. w roku 1787 w miesiącu Maju, wybrzeża Koromandelu skutkiem uraganu pokryte zostały morzem na trzy przeszło mile od dawnych brzegów, przyczem mnóstwo wiosek zniszczonych zostało, a przeszło 10,000 ludzi śmierć znalazło. Po ustąpieniu morza, w osadach morskich znaleziono przeszło 100,000 skieletów bydlęcyh. Podobny wypadek powtórzył się w 1832 roku. W roku 1780 na Jamajce,