ubrany, z ciałem zahartowanem wśród świeżych niedoli, Filip wydał się biednej matce bohaterem, ale stał się on poprostu tem, co pospolicie nazywa się dość gminnie wyciruchem. Przerażona nędzą ukochanego syna, pani Bridau sprawiła mu w Hawrze kompletną garderobę. Słuchając opowiadań o jego nieszczęściach, nie miała siły bronić mu pić, jeść i bawić się tak, jak mógł pić i bawić się człowiek wracający z Przytuliska. Zapewne, piękny to był pomysł, podbój Texasu przez szczątki cesarskiej armji; ale pomysł ten chybił nietyle przez warunki, ile przez ludzi: dziś Texas jest pełną przyszłości rzeczpospolitą. Ten eksperyment liberałów za Restauracji dowodzi niezbicie, że interesy ich były czysto egoistyczne i zgoła nie narodowe, kręcące się dokoła władzy a nie czego innego. Ludzi, okoliczności, idei, poświęcenia nie brakło; ale brakło grosiwa oraz poparcia tego obłudnego stronnictwa, które rozporządzało olbrzymiemi sumami, a nie dało nic gdy chodziło o odbudowanie cesarstwa. Gospodynie w rodzaju Agaty mają zdrowy rozsądek, który pozwala im przeniknąć tego rodzaju polityczne szalbierstwa. Biedna wdowa odgadła prawdę z opowiadań syna; wciąż pełna myśli o swoim wygnańcu, nadsłuchiwała, w czasie jego nieobecności, szumnych reklam konstytucyjnych dzienników i śledziła bieg owej słynnej subskrypcji, która dała ledwie sto pięćdziesiąt tysięcy, tam gdzie trzeba było pięć do sześciu miljonów. Wodzowie liberalizmu spostrzegli się rychło, że idą na rękę Ludwikowi XVIII wywożąc z Francji chlubne szczątki naszej armji, i opuścili najbardziej pełnych poświęcenia, najzapalczywszych entuzjastów, którzy wysunęli się pierwsi. Nigdy Agata nie zdobyła się na to, aby wytłumaczyć synowi, że był on raczej wystrychniętym na dudka niż ofiarą prześladowań. Wierząc w swoje bożyszcze, wołała obwinić się o nieświadomość i biadać nad nieszczęściem epoki, które ugodziło Filipa. W istocie, dotąd, we wszystkich tych niedolach, był on nietyle winnym, ile ofiarą swego pięknego charakteru, swej energji, upadku cesarza, dwulicowości liberałów i zaciekłości Burbonów przeciw bonapartystom. Nie śmiała, w czasie tygodnia spędzonego w Hawrze, tygodnia
