żybura, ‘lura’, szczególniej o ‘lichem piwie’, częste w 16. i 17. wieku; por. serb. dżibra, dżebra, ‘lura, fusy, męty’ (d- przedsuwka, stała w słowach obcych, np. dżebrati, ‘żebrać’), bułg. dżibri, ‘osad’, z tureckiego.
żyć; czas teraźniejszy odmienny: żywę, żywiesz, żywący, później mylne: żywię; dziś oba zastąpione nowem żyję, nieznanem dawnemu językowi; od żyć: żyto, ‘co do życia służy’, już u Prasłowian odnoszone do ‘zboża’ (cerk. żita, ‘owoce’, prus. geita, ‘chleb’); żydło, ‘co do życia służy’ (por. bydło): »grad odjął im żydło«, »żeby się swym truło żydłem«, (‘pokarmem’), »w komorze ta trocha żydła«, »wynicowawszy modę staropolską w żydle» (‘życiu’), Potocki; życie; p. żywy; starożytny; pożytek, pożyteczny, użytek, p. życzyć; żyźń i żyzność, ‘obfitość’, żyzny w psałterzu, znaczy i ‘posilny’; z z-żyć poszło: żdżyć, ‘strawić’, co raz w rotach sądowych 14. i 15. w., np.: »nie żdżył wieprza«, »kopy groszy nie żdżyła«, »nie wziął konia ani żdżył«, »żdżyto pospolicie« (por. rus. z cerk. iżdiwienje, ‘nakład, koszty’). Pomijam liczne złożenia, jak odżyć, przeżyć, używać, użycie, użytek, wyżyć kogo skąd, zażyć, zażywać (np. tabakę), i t. d. P. żyr, nieżyt. Prasłowo; cerk. żiti, żiwą, żiteľ, ‘mieszkaniec’, żito, ‘owoc’, żitnica, ‘śpichlerz’, żizń, ‘życie’; czes. żíti, żiwu i żiji, żizń; lit. gyti, ‘żyć, i ‘ożyć, orzeźwieć’, igyti, ‘dożyć, dobyć’; w słowie żyć wokalizacja ei (*gei-ō, *gijō), z wokalizacją oi p. goić; ind. gaja-, ‘dom’, dżiwati, ‘żyje’, awest. gaja-, ‘życie, wiek’, dżīti-, ‘życie’, grec. beomai, ‘będę żył’.
życzyć, życzenie; pożyczać, pożyczka, itd.; urobienia od żytek (pożytek, użytek), więc właściwie: *żytczyć; tak samo w czes. puojcziti, ‘pożyczyć’, łuż. pożczić, pożycyś; znaczy więc: ‘dawać do (u)życia’. P. żyć.
żyd, jeszcze w 15. wieku: »do żyd« (‘do żydów’); żydowin (w cerk. i żidin, osobnik, jak zawsze na -in, jak Rusin); żydowski; żydziuk i żydziak; żydowstwo; zżydowieć; ogólnie słowiańskie, z łac. Iudaeus (od Judy) przez romańskie (weneckie ?), jak dowodzi ż (z j). Przysłowiowe: »żyda grzebać«, ‘taić winę’.
żydki, ‘gibki’, w 15. wieku, o prętach, rózgach, niby ‘cienki’; u innych Słowian używa się tego bądź dla ‘cienkiego, rzadkiego’ napoju (rus. żidkij, żidost’, ‘wilgoć’, jak w cerk.), bądź dla ‘gibkości’, słowień. żidek; serb. żidak łączy oba znaczenia.
żyła, żylasty r. 1500, wyżyłować; w psałterzu raz : »wirzchy albo żyły (w puławskim niema tego dodatku; w łac. ‘cervices’). Prasłowo; tak samo u innych Słowian; u nas to jedyne, ale na całem Południu jest i inne pierwotne urobienie od pnia żī- (gī-): żica, ‘nić’ (żyły służyły pierwotnie jak nici); lit. gija, ‘nić’, gi-sla, ‘żyła’; ind. dżijā-, ‘cięciwa’, awest. dżja-, ‘cięciwa, żyła’; grec, bios, ‘łuk’, łac. fīlum, ‘nić’ (stąd filować, filet).
żyr, albo żer, żyrować i żerować, żerowisko; y pierwotne; od ży- (w żyć, p.), jak dar od dać, rar, pir; nazwa ‘tłuszczu’; ogólnosłowiańskie (w cerk. żir, ‘pastwisko’, u Słowieńców i Serbów ‘żołędź’, ‘bukiew’; ruskie jak u nas).
żyrzec, albo żerzec (por. żeniec i i.), żyrca i żerca, tłumaczy w 15. wieku ‘szafarza weselnego’ w ewangelji o Kanie Galilejskiej i o cudzie z winem; jest to nasz jedyny niemal bałwochwalstwa szczątek, bo
