położeniu, stanęło zagadnienie nowego formułowania swych programów. Stanęło ono i przed P. P. S. XXI Kongres partji (1931 r.) nie nadał jeszcze wyraźnego oblicza tym tendencjom, przyjął jako cel polityczny utworzenie rządu zaufania mas pracujących, a odrzucił jako bezpośrednie hasło rząd robotniczo-chłopski, rozumiany jako rząd przebudowy ustroju społecznego.
Kongres XXII (1934 r.) poszedł znacznie dalej. Uznając konieczność nowych stanowisk programowych, przyjął on rezolucję programową, która precyzuje zagadnienia walki o zasadniczą przebudowę ustroju, o realizację socjalizmu, która kładzie odpowiedni nacisk na zagadnienie zdobycia władzy, jako centralne w chwili obecnej, i nie dające się urzeczywistnić bez przewrotu politycznego, i stwierdza konieczność dyktatury mas pracujących, jako formy przejściowej, niezbędnej dla utrwalenia rządu robotniczo-chłopskiego i złamania oporu klas posiadających. Wychodząc z tych założeń kongres polecił opracowanie nowego programu, któryby odpowiadał warunkom przeżywanego przez klasę robotniczą okresu dziejowego. Znamieniem tego okresu jest bankructwo kapitalizmu, faszyzm i bezpośrednia walka o całkowitą zmianę ustroju, o socjalizm.
Socjalizm polski po przejściu swego okresu dziecięcego, okresu dojrzewania zasad ideowych i metod walki (1876—1892) i po powołaniu do życia Polskiej Partji Socjalistycznej przeżył szereg etapów ewolucyjnych swego programu: 1) program niepodległościowy 1892 r. (z późnejszemi zmianami) oparty na dążeniu do polskiej republiki demokratycznej; 2) program rewolucyjny 1919 r. przewidujący rychły przewrót społeczny; 3) program demokratyczno-parlamentarny r. 1920 (w całokształcie z uchwałami późniejszych kongresów) określający przeżywany okres, jako okres rewolucji społecznej i precyzujący cele i metody walki etapu przejściowego, polegające na wyzyskaniu wszystkich możliwości, które przedstawia klasie robotniczej system rządów demokratyczno-parlamentarnych; 4) program bezpośredniej walki o socjalizm (uchwała programowa r. 1934, prace nad nowym programem) oparty na następujących zasadach: bankructwo kapitalizmu, walka z faszyzmem, pozyskanie dla socjalizmu warstw pośrednich i spauperyzowanych, przejściowa dyktatura, plan budownictwa socjalistycznego.
Drugie skrzydło ruchu socjalistycznego w Polsce reprezentuje partja komunistyczna. Powstała ona jak wiadomo na połączeniowym I zjeździe (16 grudnia 1918 r.) pod nazwą Komunistyczna Partja Robotnicza Polski. Od r. 1925 zmienia ona nazwę na Komunistyczną Partję Polski. Zjazd ów ocenił również sytuację jako rewolucyjną. „Otworzyła się era bezpośredniej walki o urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego, era rewolucji socjalnej“. Oczekiwano rychłego wybuchu rewolucji na zachodzie. Jako hasła polityczne przyjęto: walka o zniesienie kapitalizmu, demaskowanie reakcyjnej i imperjalistycznej roli bur-
