klasowej. Nazywamy tych socjalistów socjalistami utopijnymi, socjalistami marzycielami, bo bez związku z klasowym ruchem robotniczym ideały ich nie mogły zostać urzeczywistnione, były nierealne, czyli utopijne. W każdym razie odegrali i oni poważną rolę torując drogę socjalizmowi naukowemu, opartemu już na realnych podstawach, zaczęli bowiem pierwsi zdobywać dla myśli socjalistycznej w Polsce prawo obywatelstwa. Była to rola tem donioślejsza, że nie brakło wśród nich najpoważniejszych umysłów ówczesnej Polski. Dzieje nowoczesnej myśli socjalistycznej w Polsce poprzedzimy zatem krótkim zarysem dziejów myśli socjalizmu utopijnego.
O ile socjalizm naukowy zaczął w Polsce rozwijać się dość późno spowodu spóźnionego rozwoju produkcji kapitalistycznej, o 20—30 lat później niż w krajach zachodniej i centralnej Europy, o tyle socjalizm utopijny zaczął szerzyć się stosunkowo wcześnie i rozwój jego trwał stosunkowo długo — niemal pół wieku. Złożyły się na to dwie główne przyczyny: 1) Po upadku powstania listopadowego najwybitniejsze, najbardziej wartościowe i ideowe elementy ówczesnej Polski znalazły się na przymusowej emigracji politycznej głównie we Francji, a częściowo także w Anglji. Oba te kraje były podówczas głównem środowiskiem rozwoju różnych kierunków i odcieni socjalizmu utopijnego, i emigranci polscy mieli ułatwioną możność zetknięcia się z ich poglądami i ideami. 2) Klęska powstania wzbudziła wśród emigrantów refleksje nad przyczynami tej tragedji. Zaczęto dość powszechnie podnosić, że jedną z głównych przyczyn klęski było to, że powstanie nie posiadało program u społecznego, zdolnego do pociągnięcia do walki i rozpalenia mas ludowych, w szczególności chłopskich. Zaczęto zatem gorączkowo pracować nad wytworzeniem takiego program u dla przyszłych walk. Z tego więc punktu widzenia zagraniczny socjalizm utopijny budził żywe zainteresowanie wśród polskich emigrantów, jako jeden ze sposobów przeprowadzenia zasad sprawiedliwości społecznej i rozbudzenia politycznej i narodowej świadomości polskich mas ludowych.
Nie tu miejsce na szczegółową historję polskiego socjalizmu utopijnego. Ale należy przynajmniej zwrócić uwagę na kilka jego zasadniczych cech.
1) Nasz socjalizm utopijny pod względem teoretycznym był silnie pod wpływem wzorów zagranicznych, francuskich (Saint-Simon, Buonarotti, Cabet, Leroux) i angielskich (Owen) i mało w tej dziedzinie wniósł oryginalnego.
2) Do jego cech specjalnych należy nadawanie socjalizmowi w wysokim stopniu charakteru mistyczno-religijnego i czynienie wysiłków, aby go pogodzić z chrześcijaństwem i katolicyzmem. I w tym względzie jest on pod wpływem niektórych myślicieli francuskiego socjalizmu utopijnego, aczkolwiek może w polskim socjaliźmie uwydatniło się to silniej. Te próby szukania syntezy między socjalizmem a katolicyzmem doprowadziły do tego, że kilku polskich utopistów, niedawnych
