Następna faza zjazdów lokalnych w Koronie rozpoczyna się około 13 grudnia. Zwołane zostały one mocą postanowień powziętych na zjeździe w Kaskach, 21 października 1572 roku[1]. Postanowienia owe upoważniały senatorów do zwoływania sejmików w swoich ziemiach, aby szlachta: „(…) z śrzodka siebie po dwu z województw do stanowienia obrony i porządku, w jakim byśmy się do kupy znieść mieli, obrali (…)”[2]. Zjazdy partykularne, zwoływane do tej pory, gromadziły się bądź to z inicjatywy senatorów danej ziemi czy województwa, bądź to z woli i poczucia odpowiedzialności lokalnych elit politycznych widzących konieczność wspólnego określenia się wobec nowej, niebezpiecznej sytuacji politycznej. Teraz uprawnienia do zwoływania sejmików wypływają ze zjazdu mającego charakter ponadlokalny. Rzecz charakterystyczna, że na zjeździe w Kaskach ściśle określono termin, w jakim sejmiki miały się odbyć, a także cel, jaki miał im przyświecać. Sejmiki te miał wybrać jedynie posłów na zjazd konwokacyjny, który ustaliłby czas, miejsce i formę przyszłej elekcji. Interesujące jest, czy wszystkie ziemie dostosowały się do zaleceń zjazdu kaskiego. Źródła pozostałe po sejmikach zbierających się na św. Łucję 13 grudnia, wskazują na to, że nie wszystkie miały one jedynie charakter sejmików przygotowujących stanowisko ziemi wobec problemów elekcji i konstruujących je w formie instrukcji dla wybranych na tym zgromadzeniu posłów. Nie miejsce tu na porównanie tematyki obraz poszczególnych sejmików z 13 grudnia 1572 roku. Chodzi nam raczej w tym momencie o formę, jaką przyjmowały te zjazdy w poszczególnych ziemiach. Część z nich wykraczała poza formę sejmiku, przekształcając się w zjazd o charakterze konfederacji.
I tak na przykład szlachta województwa płockiego zgromadzona 13 grudnia na sejmiku w Raciążu, wbrew zleceniom swego wojewody, Arnolfa Uchańskiego, polecającego jej zastosować na terenie województwa formę sądów na czas bezkrólewia, przyjętą na zjeździe o charakterze ponadlokalnym w Kole (15 października), uchyla się od tego polecenia, formułuje protestacje i daje je wpisać do grodów województwa płockiego[3]. Sejmik ten sam określa formę sądów dla swego województwa na czas bezkrólewia. Dzieje się to prawdopodobnie wbrew wojewodzie płockiemu. W tzw. „Laudum sejmiku raciąskiego”, z 13 grudnia 1572 roku[4], będącym niczym innym, jak
- ↑ Biblioteka Narodowa W Warszawie, (dalej cyt: BN), 4538, k. 265v-269: „Postanowienie tempore interregni po śmierci króla sławnego Zygmunta Augusta, Panów IchMości Rad Duchownych i Świeckich koronnych na zjeździe w Kaskach, die 21 Octobris AD 1572”.
- ↑ Jw., k. 266v-267.
- ↑ B.PAN, Kr., Teki Pawińskiego, 8336, k. 10: Stanisław Sędziwój Czarnkowski referendarz koronny, starosta płocki do szlachty województwa płockiego, 6 listopada 1572 r.; Amolf Uchański wojewoda płocki, starosta wyszogrodzki do szlachty województwa płockiego, 6 listopada 1572, w: jw.; B. PAN, Kr., 8336, k. 7-7v: Protestacja Wojciecha Krasińskiego kasztelana sierpskiego, grudzień 1572; B.PAN, Kr., 8336, k. 8: Protestacja przeciwko uniwersałowi sądów na okres bezkrólewia, grudzień 1572.
- ↑ B.PAN, Kr., 8336, k. 6: Laudum sejmiku raciąskiego, 13 grudnia 1572 r.
