Pejpus, z wzgórzami, które ciągną się przez całą Rosyę europejską do północnego Uralu. Stanowi ona, jak już wspomnieliśmy, pasmo jednolite, rozerwane tylko zewnętrznie dolinami rzek, spływających do morza, i jeziorami (w Meklemburgii), na części, t. zw. Pojezierza, które otrzymały swe nazwy odrębne od podziału politycznego kraju (Pojezierze szlezwickie, holsztyńskie, zachodnio i wschodnio-meklemburskie, pomorskie, pruskie i t. d.). Ziemie polskie w Prusach obejmują znaczną część Pojezierzy pomorskiego i pruskiego, przedzielonych rozszerzającą się na północy doliną Wisły.
Cały ten pas nadbrzeżny zawdzięcza swój odrębny charakter tej okoliczności, że tam utrzymała się (z powodu położenia północnego) najdłużej pokrywa lodowa, która okrywała niegdyś całą nizinę Baltycką, aż do gór środkowo-europejskich. Posiada on nierówne podłoże skaliste, na którem zebrały się w wielkiej ilości osady morenowe, żwiry, gliny piaszczyste, skały narzutowe, i potworzyły się w kotlinach — pierwotnych, wyżłobionych przez wody lodowcowe lub usypanych przez moreny — liczne, wielkie, nieregularne jeziora. I na południu niziny Baltyckiej wielki lodowiec skandynawski pozostawił ślady swego istnienia; ale tam osady diluwialne spoczęły na podłożu mniej nieregularnem i uległy w ciągu długich wieków znacznym przeobrażeniom, skutkiem zwietrzenia i działalności rzek, a w znacznej części pokryły się pyłem stepowym („loessem“), który przez swą żyzność wpłynął bardzo na wegetacyę i wygląd kraju. Pas nadbrzeżny zaś, uwolniwszy się daleko później od lodowców, zachował daleko więcej charakter morenowy. I on jednak uległ już znacznym przeobrażeniom, skutkiem działalności wód słodkich, które miejscami powyrywały w osadach diluwialnych głębokie łożyska, nadając krajobrazowi wygląd malowniczy, miejscami zaś osadziły wielkie ilości mułu i potworzyły rozległe, nizkie a żyzne równiny, i skutkiem spływania oraz zarastania jezior, przez co z jednej strony wyłaniają się obszary żyznej gleby marglowej, wypłókanej z gliny dyluwialnej, z drugiej zaś tworzą się torfowiska.
Pojezierza pomorskie i pruskie różnią się od od[1] zachodnich części pasma baltyckiego, głównie tylko nadzwyczajną obfitością i wielkością swych jezior, oraz większą wysokością wzgórz. Wzgórza te, jak wogóle na całej wyżynie, zajmują przeważnie część
- ↑
Błąd w druku — wyraz zbędny.
