pływa cały ten powiat, dostajemy się do powiatu Chojnickiego. Część jego północna należy do puszczy tucholskiej, mniejsza, południowa, jest piasczystą nagą równiną. Na skraju lasów leży miasto powiatowe Chojnice (Konitz) z ludnością przeważnie niemiecką, niegdyś twierdza pomorska, później bardzo warowny gród krzyżacki, znany z wojen w wieku XV, obecnie miasto handlowe
z 10,704 mieszkańcami. Drugie miasteczko powiatu Czersk, położone u północnego skraju puszczy, liczyło w r. 1900-ym 5,370 mieszkańców. Powiat Tucholski posiada tylko jedno miasto: Tucholę (Tuchel), położone w poblizu Brdy. W r. 1900 naliczono tam 3,048 mieszkańców. W powiecie Tucholskim opuszczamy Brdę, która tu, wydobywszy się z lasów, przechodzi do W. Ks. Poznańskiego. Powiat następny, Świecki, ostatni po lewej stronie Wisły, leży po obu stronach Czarnejwody i, jak już zaznaczono, należy swą częścią północno-wschodnią do puszczy tucholskiej. Część zachodnia posiada glebę cokolwiek lepszą, miejscami nawet, nad Wisłą, bardzo urodzajną. Tu też spotykamy znowu w większej liczbie Niemców. Z miast, powiatowe, Świecie (Schwetz), z szczątkami zamku i wieżą z czasów pomorskich, nad ujściem Czarnejwody do Wisły, posiada 7,020, Nowe (Neuenburg) nad Wisłą 5,008 mieszkańców.
