ścicielom polskim po utracie ziemi; napływ żywiołów nowych i przedsiebierczych, włościaństwa i szlachty, do miast; ogólne podniecenie umysłów, sprzyjające wytężeniu wszystkich sił w walce konkurencyjnej z Niemcami; coraz powszechniejsze zwracanie się publiczności polskiej do handlów i zakładów przemysłowych polskich; wreszcie, bardzo widoczne osłabnięcie moralne żywiołu niemieckiego, właśnie skutkiem szczególnej protekcyi władz miejscowych i centralnych, oraz wychodźstwo Żydów. Dodać do tego jeszcze należy świetną organizacyę finansową ludności polskiej, dzięki której ubogie w gruncie rzeczy społeczeństwo zdobywa się na kapitały, względnie kredyt wygodni a tani, bez którego ani powstający handel, ani też przemysł ostać by się nie mógł. Organizacyą tą jest Związek polskich spółek zarobkowych i kas oszczędności, który za pomocą banku centralnego (Bank Związku spółek zarobkowych w Poznaniu) reguluje dopływ i odpływ kapitałów w pojedyńczych częściach kraju, pozwala pojedyńczym spółkom na śmiałe obracanie powierzonemi funduszami (są to przeważnie depozyty), dając im gwarancyę pomocy w razie nagłej potrzebie, wreszcie zaś przez zręczne wyzyskiwanie swego kredytu w Banku Państwa, przyczynia się do wytworzenia bardzo dogodnych warunków kredytu dla przemysłowców i kupców polskich. Spółek, należących do Związku, było pod koniec r. 1901: w Poznańskiem 102, w Poznańskiem i Prusach Zachodnich 134 z 57,266 członkami. Posiadały one kapitału własnego (udziałów) 8,275,867, kapitałów rezerwowych 3,243,324, depozytów okrągło 60 milionów marek. W portfelu znajdowało się weksli na sumę 48,451,192 mk. Dla scharakteryzowania działalności spółek, przytoczymy szczegół, że największa z nich, „Bank Przemysłowców w Poznaniu“, posiada przy bilansie 6 milionowym obrót roczny przeszło 20 milionów marek. Zorganizowanie tych banków i kas jest zasługą „Patrona“ ks. Piotra Wawrzyniaka, obecnie proboszcza w Mogilnie, który, może niekiedy zbyt despotycznie, ale za to z wielką świadomością celu i umiejętnością oryentowania się w stosunkach finansowych i trudnościach prawnych, bezinteresownie nadaje od lat wielu kierunek ogólny tym pożytecznym instytucyom, dozoruje je i broni przed powtarzającemi się coraz więcej zamachami władzy germanizacyjnej. Jeżeli ten nasz pogląd na stosunki materyalne i zarob-
