się pomyśleć, bo prawa to mogły być inne lub mogą kiedyś się odmienić[1].
Racyonaliści przekonani są, że gdyby cud jaki się wydarzył, to świat cały poszedłby w kawałki, porządek przyrodzony byłby zburzony nazawsze. Takie jednak pojęcie cudu jest exageracyą, a każda exageracya jest błędem. Pochodziła zaś ona z niedokładnej definicyi cudu, jaką w przeszłym wieku podawali uczeni chrześcijańscy. Mówili, np. Bergier, że cud jestto zdarzenie przeciwne prawom przyrody, un evénement contraire aux lois de la nature[2], zawieszenie praw przyrody, une suspension des lois de la nature. Z tych dwóch definicyj pierwsza jest błędna, druga jest niedokładna. Ażeby znaleść lepszą, trzeba naprzód zastanowić się nad znaczeniem dosłownem wyrazu.
Wszystkie narody rozumiały przez cud (miraculum), zdarzenia zasługujące na podziw. Dziwimy się zaś wtedy zdarzeniu, gdy nie znamy jego przyczyny. Zdziwienie wtedy powstaje, mówi ś. Tomasz, gdy skutki są widoczne, a przyczyna ukryta[3]. W tem znaczeniu wszystkie niezwykłe zjawiska przyrody, trzęsienia ziemi, zaćmienia słońca i księżyca, komety i meteory uważano za cudowne. Oczywiście tego rodzaju cuda z postępem nauki coraz więcej się zmniejszają, a z czasem znikną zupełnie, w miarę, jak poznamy ich regularność i zawisłość od pewnych, niezmieniających się przyczyn. Pozostaną jednak zdarzenia, których nie potrafiamy wytłómaczyć za pomocą zwykłych przyczyn przyrodzonych. A naprzód samo istnienie świata. Niewątpliwie kiedyś powstał, a że przed nim nie było żadnej przyczyny doczesnej, przyrodzonej, musi zawdzięczać byt swój przyczynie nadprzyrodzonej, musi wprost pochodzić od Boga. Otóż wszystko, co
- ↑ Méditations sur l'essence de la religion chrétienne. Paris 1864, p. 107: La permanence des lois actuelles de la nature est un fait, établi par l'expérience; mais non pas seul possible et seul concevable pour la raison; ces lois auraient pu être autres; elles pourraient changer.
- ↑ Dictionaire théologique: art. Miracles.
- ↑ Summa theol. I. q. 105. a. 7: Nomen miraculi ab admiratione sumitur. Admiratio autem consurgit, cum effectus sint manifesti et causa occulta.
