mieli siebie za prawdziwych synów i spadkobierców patryarchów, zawsze nazywali Abrahama ojcem wiernych[1], zawsze powtarzali słowa Chrystusa, nie przyszedłem rozwiązać zakonu, lecz wypełnić (Mat. V, 17). Żaden chrześcijanin nie dziwi się ani nie uważa za wielkie odkrycie, że w Izajaszu lub innym proroku zawarta jest treść jego religii, bo wié, że księga Izajasza jest jakoby przedchrystusową ewanielią, a jeżeli nawet uczony Max Müller jest przekonany, że nie wszyscy jeszcze widzą w żydowskiej religii przygotowania i podstawy do chrześcijańskiej, to chyba o niechrześcijanach myślał:[2] Chrześcianie nigdy o tem nie wątpili.
Co zaś tyczy się mniemanego wpływu Talmudu na powstanie chrześcijaństwa, uważam wszelką polemikę za zbyteczną. Że w nim pod stosami drobiazgowych subtelności znajdują się nieraz klejnoty, nikt temu nie przeczy; że klejnoty te przypominają czasem z treści i z formy nasze ewanielie, rzecz bardzo naturalna, bo chociaż Nowy Testament pisany jest po grecku, to niemniej autorowie jego myśleli i czuli po żydowsku, wychowani w narodowo-biblijnej atmosferze swojej ojczyzny. Ale wpływu Talmudu na ewanielie nie było, bo Talmud zaczęto spisywać dopiero pod koniec drugiego stulecia, kiedy wszystkie księgi Nowego Zakonu już oddawna były znane, a kontynuowano go aż do piątego a może i szóstego pod ciągłym wpływem ewanielii i dysput z chrześcijanami. Chcieć zaprzeczyć tego wpływu, jest tosamo, co nie chcieć widzieć słońca wśród dnia białego. Wiemy od filozofa Celsusa[3], że już w pierwszej połowie drugiego stulecia, istniały pisma żydowskie polemiczne przeciw chrześcijanom, wiemy od Justyna Męczennika[4], że w tymże cza-
- ↑ Codzień we mszy św. kapłan wspomina „munera pueri Tui justi Abel et sacrificium patriarchae nostri Abrahae“, a w W. sobotę modli się Kościół „ut in Abrahae fllios et in Israeliticam dignitatem totius mundi transeat plenitudo.“
- ↑ „Wenn wir es einmal so weit gebracht haben, um in der judischen Religion eine Vorbereitung für die weltumfassende Religion Christi zu erkennen“ (Einleitung in die vergleichende Religionswissenschaft. Strassburg 1874, p. 36)
- ↑ Origen. contra Celsum I. 28, II. 13.
- ↑ Dial. cum Tryph. cap. 10, 17,108.
