czy społeczna przychodzi, na ostre zaraz przeciw sobie występujemy, ucieramy się, a przeciwnicy nasi przypatrują się z swéj wysokości temu widowisku politycznemu i cieszą się serdecznie z téj naszéj niezgody, bo z niéj dla nich tylko płynie korzyść, a dla nas zguba. Inna rzecz w narodach mających byt polityczny; tam, dla utrzymania równowagi między rządzącymi a rządzonymi pod względem politycznym i pomiędzy klasą możną a pracującą pod względem społecznym, tam stronnictwa są konieczne, bo na drodze porozumienia usuwają wszelkie niezadowolenia, które, gdyby nie miały żadnego oddechu, mogłyby doprowadzić do gwałtownych dla kraju szkodliwych wybuchów. Spory dzisiajsze między nami o formę rządu w państwie, którego nie posiadamy, możnaby porównać do kłótni niezgodnéj rodziny, która zamierza dom sobie postawić, ale zamiast przyspasabiać materyał, obrabiać go i zręby podnosić, ujada się między sobą, kto w nim będzie rządził i jak będzie rządził, a że każdy jest innego zdania, więc téż nigdy swego zamiaru do skutku doprowadzić nie mogą. Wszelkie względy zasadnicze, któremi dotąd rządziliśmy się i które częstokroć ze szkodą własnéj narodowéj sprawy popychały nas do służenia stronnictwom obcym, istnieć nadal nie mogą i nie powinny. Dobro naszéj sprawy miejmy głównie na oku, tego pilnujmy a w obce się nie wdawajmy. Demokraci, liberały, postępowcy niemieccy są to stronnictwa, które w swoim kraju, — o ile w granicach prawdy się trzymają, — z korzyścią działać mogą, ale które, naszę sprawę wyzyskując, nietylko jéj w zamian nic nie dawają, ale owszem jako nieprzyjazną sprawie niemieckiéj wszędzie naznaczają. Znany przywódzca ludowy partyi postępowców, Dr. Jacobi, który przemawiał przeciw przyłączeniu do Niemiec Alzacyi i Lotaryngii na zebraniu partyi ludowéj w Królewcu,
