dnych stosunków z dziećmi złych obyczai; rodzice lub wychowawcy powinni postępować zawsze drogą prawdy, mówić prawdę, a wtenczas i dzieci nie nawykną do kłamstwa, bo dobry przykład jest dla nich najlepszą nauką. Nic łatwiéj nie wciela się w zużytą namiętnościami duszę, jak kłamstwo; staje się ono wadą nałogową, która w każdym razie jest wynikiem nieporządku moralnego. Człowiek, w którego ta wada wrosła i w którym zamieniła się w nałóg, nie potrafi już prawdy powiedzieć, nie notuje on téż sobie faktycznego przebiegu rzeczy, bo w każdym razie ma w asekuracyi kłamstwo. Jeżeli kłamstwo w rzeczach mniejszych jest wadliwém, to w rzeczach większéj wagi podnosi się do występku i zbrodni; ono uniewinia oszustwo, zakrywa rozboje, ono — wspierane przez siłę — śmie urągać nawet prawdzie. Kłamstwo jest sprzymierzeńcem materyalizmu, przedstawia ono w fałszywych liczbach jego wielkość i na mocy tego, czy to w celu ściślejszego połączenia się, czy téż zrobienia jakiego interesu, wprowadza strony w błąd, skutkiem którego zostaje z nich jedna a czasem i obie oszukane. Jak w prywatnych stosunkach kłamstwo jest szkodliwém i haniebném, tak w publicznych o wiele zgubniejszém i ohydniejszém, jeżeli przez nie zarzucają rządzący na naród swe sieci. Żywy przykład téj machinacyi kłamstwa przedstawia nam obecnie Francya, któréj naród, oszukany kłamliwemi sprawozdaniami rządu co do siły wojskowéj na lądzie i na morzu, z entuzyazmem podjął z Prusami wojnę, która tyle sprowadziła nieszczęść. A na naszą sprawę, na nasz kraj, ileż to ciężkich klęsk sprowadziło kłamstwo?! Nie byłoby przyszło do powstania w 1863 roku pomimo prowokacyi moskiewskiéj, gdyby siły duchowe i materyalne były przedstawione w stanie rzeczywistym, gdyby nie uwiedziono narodu kłamstwami o kolosalnéj ilości broni
