Praca. Ustaliło się powszechnie u nas mniemanie, i przyjęte zostało za zasadę, że oświata i praca są podstawą bytu narodów. Podzielałem i ja to zdanie aż do niedawnego czasu i tutaj je nawet na samym wstępie jako zasadnicze wypowiedziałem, nie zmieniłem go aż dotąd raz dla tego że nie nadwerężało ono toku rzeczy, potém że nie chciałem zaczynać od psucia przyjętego zwyczajem porządku przez nagłą reformę, który sam przez się, prawem ewolucyi wyobrażeń i pojęć zmienić się musi. Poglądając na ruch pracy który od niejakiego czasu zwiększać się zaczął, i na byt nasz materyalny który pomimo to w niczém się nie polepszył, musiałem przyjść do przekonania, że praca nasza jest nieprodukcyjna, a zatém jako taka nie ona lecz bogactwo narodowe jest podstawą bytu. Paca tak się ma do bogactwa narodowego jak nauka do oświaty, ona jest tylko czynnikiem, nie może przeto być postawioną obok oświaty która jest skutkiem, tylko na jéj miejscu stanąć musi równie skutek pracy, a tém jest bogactwo narodowe. A zatém nie oświata i praca, ale oświata i bogactwo narodowe są podstawą bytu. Mając teraz rzeczywisty cel przed sobą, i widząc prowadząće ku niemu środki, jestem w możności wykazania czy te środki bywają u nas użyte, i czy wła-
