w r. 1498 piotrkowski, 1499 krakowski, 1500 w Sandomierzu, 1501 w Piotrkowie[1]. Wobec tych dwóch tylko znanych nam uchwał sejmowych, wobec wielkiego braku w ogóle źródeł z tego czasu, nie bez znaczenia będzie wydobycie na jaw nieznanego do tych czas dokumentu, rzucającego trochę nowych błysków w te nieprzebite jeszcze ciemności.
W archiwum krajowem aktów grodzkich i ziemskich we Lwowie znalazłem konstytucyą sejmu Piotrkowskiego z r. 1501, zwołanego na 25 stycznia[2], w dwóch współczesnych kopiach w formie oblat, zamieszczonych w aktach ziemskich przemyskich t. 6 p. 75 i ziemskich przeworskich t. 4 p. 183. Nieznana ta konstytucya, której żaden zbiór praw nie zawiera i której niema widocznie w księgach metryki koronnej, bo Bandtkie, czerpiący z nich, i Szujski , mający do ogromnego zbioru źródeł z czasów Jana Olbrachta i Aleksandra — (własność akademii umiejętności) — z nich odpisy, nic o niej nie wiedzą, — jest ujęta w formę mandatu królewskiego do starosty przemyskiego Mikołaja Krezy z Bobolic, podobnie jak konstytucya z r. 1493, drukowana w Bandtkiego: Ius Polonicum. W ten sposób rozsyłał król uchwały sejmów urzędnikom swoim i nakazywał ich ogłoszenie, oraz przestrzeganie i exekwowanie wyrażonych przepisów.
Prócz tego oryginalnego textu, zachował się obecny statut Piotrkowski jeszcze w tłómaczeniu polskiem, dokonanem współcześnie, bo tylko w pół roku później, mianowicie w sierpniu 1501 r. Znajduje się ono w nadzwyczaj cennym rękopisie (p. CLXIII), zawierającym polski zbiór ustaw, w bibliotece Marszałka Jana hr. Tarnowskiego w Dzikowie[3]. Różnica między tłómaczeniem tem a textem łacińskim ogranicza się do dwóch drobnych szczegółów: mandat królewski adresowany jest do starosty krakowskiego, Mikołaja Kamienieckiego, datowany zaś jest „w piątek przed niedzielą Reminiscere” t. j. 5 marca, podczas gdy łaciński text ma datę o jeden dzień późniejszą. Drobna ta różnica pochodzi zapewne stąd, że krakowskiemu staroście, jako znaczniejszemu, została ustawa wcześniej wysłaną. Zresztą jest to tłómaczenie dosłownie wierne, dla języka nadzwyczaj ciekawe[4].
Konstytucya ta prócz form mandatu zawiera 22 artykułów uchwał. Złożyły się na nie te same czynniki, które wydały owe dwie poprzednie konstytucye z czasów Olbrachta, przenika je ta sama idea, jak tamte. Po uzyskaniu szerokich praw i przywilejów, szczególnie w r. 1496 na szkodę innych stanów, szlachta została potęgą, która wkrótce miała dominujące zająć stanowisko w Rzeczypospolitej. Ale to korzystne dla niej zwycięstwo, zagwarantowane ustawami, nie od razu i nie wszędzie mogło równie korzystne pociągnąć za sobą skutki. Mieszczaństwo nie
- ↑ Smolka: Archiwa w W. ks. Poznańskiem i wschodnich Prusiech. (Rozpr. akad. umiej. IV. 207, 440, 441.)
- ↑ Tamże 441.
- ↑ Pozwalamy sobie i tutaj złożyć jak najserdeczniejsze podziękowanie właścicielowi tego rękopisu JW. Panu Marszałkowi hr. Janowi Tarnowskiemu, który z największą gotowością sprowadził rękopis ten dla użytku redakcyi do Lwowa.(Przyp. red.)
- ↑ Pierwszy zwrócił uwagę na ten rękopis i podał dokładny jego opis dr. W. Kętrzyński w rozprawie: Króla Aleksandra zbiór statutów (Przewodnik nauk. i liter. 1883 str. 961—9).
