Przez następnych 5 lat, od 1919 do 1923 r., gospodarka niemiecka znajdowała się w stanie anarchii i dezorganizacji, których przejawem była inflacja wyrażająca przewagę popytu nad podażą towarów przy równoczesnym nadmiernym zwiększeniu ilości pieniędzy. W końcu 1920 r. za funt angielski płacono 258 marek, a we wrześniu 1922 r. — już 6300 marek. Równocześnie wzrastały ceny i koszty utrzymania. Od końca 1922 r. spadek wartości pieniądza przerodził się w hiperinflację, w czasie której ceny wzrastały dosłownie codziennie. O ostatniej fazie inflacji Jürgen Kuczyński pisał: „Wskaźnik kosztów utrzymania na ten sam dzień [15 listopada 1923] wynosił 58 717 115 300 000 (1914 = 100)... zaledwie 2 dni wcześniej, tj. 13 listopada, wskaźnik kosztów utrzymania był znacznie niższy, gdyż wynosił tylko 32 006 486 800 000 i że o miesiąc wcześniej, tj. 16 października, wyrażał się jeszcze śmiesznie niską liczbą 123 709 176 200, a więc zaledwie 1% sumy listopadowej.”[1]
W połowie listopada dzienna płaca robotnika przemysłu chemicznego w Berlinie wynosiła 3 038 000 000 000 marek. Płaca straciła właściwie sens; jej wartość zmieniała się z dnia na dzień, czasem z godziny na godzinę. Działało to na niekorzyść ludzi pracy, zwłaszcza robotników. Spadała bez przerwy płaca realna. Inflacja w latach dwudziestych umożliwiła odbudowę i rozbudowę przemysłu niemieckiego kosztem olbrzymiej nędzy robotników. Realna płaca robocza, która jeszcze w 1921 r. wynosiła około 82% płacy z 1913 r., już w pierwszej połowie 1923 r. była niższa o 25% niż w 1921 r. Równocześnie zyski kapitalistów i produkcja przemysłowa rosły i w 1922 r. ta ostatnia przewyższała prawie dwukrotnie produkcję z 1919 r. Liczba bezrobotnych zmalała, lecz wobec wielkiego spadku realnych płac nie hamowało to procesu zubożenia mas proletariackich.
Taka sytuacja nie mogła trwać długo. Ogólny brak towarów (poziom produkcji w 1922 r. był znacznie niższy niż przed wojną), dezorganizacja życia ekonomicznego przez hiperinflację oraz spadek popytu ze strony proletariatu musiały spowodować spadek produkcji. Miało to miejsce w 1923 r., a głównie w drugiej jego połowie. Szczególnie duży spadek zanotowano w przemyśle ciężkim; indeks produkcji środków wytwarzania obniżył się w 1923 r. prawie o 39% w porównaniu z rokiem ubiegłym, przy
- ↑ J. Kuczyński, Położenie robotników w Niemczech, Warszawa 1952, s. 256.
