uczęszcza około 300.000 dzieci, z tych przeszło 200.000 polskich, do szkoły na 1,800.000 mieszkańców, że szkół ludowych po miastach jest w samym obwodzie rejencyjnym poznańskim 111, po wsiach 813[1], że przy zakładaniu szkół ludowych powołuje się lekarza i wszędzie dąży się do tego, aby przybytki nauki uczynić jak najwięcej przepisowi zdrowotności odpowiednie. Na wszystko zgoda, a jednak twierdzimy, że nowa szkoła wydaje owoce niesłychanie małe w porównaniu do nakładu pracy i kosztów, że jest prawdziwą torturą dla przeważnej części polskiej dziatwy, a to dlatego, że zamiast być przybytkiem wychowania i kształcenia, stała się fabryką germanizacyi.
Ustawodawsto szkolne Falka z r. 1873 zaprowadzało jednem pociągnięciem pióra język wykładowy niemiecki w szkołach, nawet przy nauce religii, jeżeli dzieci polskie przy wstąpieniu do szkoły władały językiem niemieckim[2]. Mimo to zrazu pozostawiono parę godzin języka polskiego, a i nauczyciele posługiwali się z początku językiem polskim w najniższych oddziałach. Gorliwym inspektorom szkolnym i germanizatorom atoli było solą w oku i to ździebełko polszczyzny, albowiem, zdaniem ich, utrudniało polskiej dziatwie przyswojenie języka niemieckiego. Rozporządzeniem więc ministeryalnem z dnia 7 września i 8 października 1887 r., zniesiono naukę języka polskiego we wszystkich szkołach ludowych, także i miejskich, wydziałowych i wyższych żeńskich, a pozyskany przez to czas wolny poświęcono nauce języka niemieckiego. Według życzenia niektórych inspektorów szkolnych, nauczyciel nie ma dzieciom polskim żadnego słowa niemieckiego przetłumaczyć na język polski, lecz za pomocą metody poglądowej pokazać przedmiot na obrazie i następnie podać nazwę jego po niemiecku. Ma to być metoda naturalna, dzięki której każde dziecko mówić się uczy. Zapominają atoli ci pedagodzy, że dziecko polskie przychodzi już z zapasem wyrazów, którymi wyraża pewne przedmioty, że zatem przy wskazaniu jakiegoś przedmiotu na obrazie,
