brobytu naszych przemysłowców. Doniosłe to zadanie spełniło polskie społeczeństwo przez organizowanie całego szeregu banków ludowych, kas pożyczkowych, spółek zarobkowych i gospodarczych. Niewątpliwie nizka stopa procentowa w tak bogatym kraju, jakim są Niemcy, niemiecki przykład organizacyi taniego kredytu czy wedle systemu Schultzego z Delitsch, czy Raiffeisena, i prawodawstwo niemieckie z r. 1889 ułatwiły społeczeństwu naszemu zadanie. Około zorganizowania tych luźnych, od r. 1861 powstających banków i spółek w jeden centralny Zwiąek polskich spółek zarobkowych i gospodarczych w W. Ks. Poznańskiem i w Prusach Zachodnich zasłużył się ks. Szamarzewski przed 25 laty tj. w 1873 r. Z jego inicyatywy powstał także w r. 1886 Bank Związku spółek zarobkowych w Poznaniu. Dziś do Związku należy 101 spółek, z tych 75 w W. Ks. Poznańskiem. Tylko 8 tych spółek mają siedzibę swą po wsiach, reszta 67 po miastach. Podczas gdy w r. 1873 do Związku należało Spółek 43 z 7668 członkami, wypożyczono na weksle 3,31..408 mk., miano ulokowanych w bankach obcych 124.463 mk., gotówki 124.399 mk., udziały członków wynosiły 623.486 mk., dywidendy wypłacono 10.858 mk., złożono w kasach Spółek depozytów oszczędnościowych 2,600.869 mk., fundusz rezerwowy wynosił 74.296 mk., wypożyczono z różnych banków 377.411 mk., zysku do przeniesienia było 35.946 mk., jednem słowem bilans wynosił 3,739.302 mk.; to w r. 1896 znajdowało się w 101 spółkach 35.987 członków, wypożyczono na weksle 23,539.093 mk., w bankach innych ulokowano 677.876 mk., gotówki miano 443.793 mk., udziały członków wpłacone wynosiły 4,483.176 mk., dywidendy wypłacono 67.447 mk., złożono w kasach spółek depozytów oszczędnościowych 19,078.036 mk., fundusz rezerwowy podniósł się do 1,754.789 mk., zatem w ciągu 23 lat o 24 razy się pomnożył, wypożyczono z różnych banków 441.660 mk., zysku do przeniesienia było 165.390 mk., jednem słowem bilans wynosił 27,009.273 mk., to znaczy więcej niż 7 razy się pomnożył. Od roku 1896 urosła liczba spółek o 8, członków o 3.705, podniósł się kapitał złożony w spółkach o przeszło
