Strona:Kazimierz Krotoski - Walka ekonomiczno-rasowa w Poznańskiem.pdf/25

rowszy pod względem administracyi, wymiaru sprawiedliwości. Zaprowadzono ład i porządek, budowane znakomite gościńce, kanały, gęstą sieć kolejową. Uregulowano najwcześniej sprawę uwłaszczenia włościan, uregulowano ją rozumnie, postarano się rychło o oświatę ludu, tępiono energicznie i sprężyście lichwę, stworzono od dawna tańszy kredyt, t. zw. Bank kredytowy ziemski: „landszaftę”. Wzorowe gospodarstwa niemieckie były wzorami dla polskich, tędzy gospodarze niemieccy, wielcy czy mali, byli nauczycielami dla polskich. Podniósł się przemysł i rękodzielnictwo polskie, wzorując się na niemieckiem. Tych zasług rządu pruskiego i społeczeństwa niemieckiego ukrywać nie myślimy, naturalnie z tem zastrzeżeniem, że nie dla pięknych oczu Polaków starano się o podniesienie kultury w Poznańskiem, lecz dla większej wydatności ziemi tej pod względem podatkowym. Koniec końcem wrogą, twardą, ciężką, ale bądź co bądź do pewnego stopnia pod względem materyalnym korzystną przechodzi społeczeństwo poznańskie szkołę pod rządem pruskim i tej to okoliczności zawdzięcza, że mimo wszystko, pod wieloma względami przewyższa współziomków swych pod innymi zaborami, zwłaszcza zaś w dziedzinie ekonomicznego postępu.
 Na tem tle ogólnych uwag wypada nam skreślić teraz pojedyncze warstwy społeczeństwa polskiego w Poznańskiem, naturalnie w najogólniejszym zarysie, zważyć ich zdobycze i klęski na polu ekonomicznem i reasumować ostateczny facit lub debet z tej zaciekłej walki, jaką toczyć muszą.
 Od pierwszej chwili z największą energią wytężono siły przeciw przedniej warstwie narodu, tj. szlachcie, jako narodowo najwięcej uświadomionemu, ekonomicznie najsilniejszemu stanowi. Wszak feriunt summos fulgura montes. Nie dziw, że tutaj bój najzażartszy, że celsae graviore casu decidunt turres, że w tym przednim poczcie największe klęski są do zanotowania. Dziś ogólny obszar polskiej własności większej wynosi tylko około 2½ miliona mórg magdeburskich, z tego jest własności kościelnej 61.580 mórg; reszta jest własnością prywatną w ręku 665 właścicieli. Rodzin 62 (277 właścicieli) posiada przeszło po 10.000 mórg, a mianowicie: przeszło 100.000 mórg Żółtowscy