wodna, Małe Morze odrobinę więcej słone, zaś sam Bałtyk w porównaniu z innemi morzami zaledwie słonawy, bo gdy na innych morzach zasolenie przeciętne wynosi 3,5%, Bałtyk przy Helu ma 0,7% zasolenia, na wodach fińskich 0,6%, a w końcowych częściach Zatoki Botnickiej zaledwie 0,2%. Musisz o tem pamiętać, bo to między innemi wpływa na ukształtowanie się życia na całym półwyspie.
— A to w jaki sposób? — zawołałem zdziwiony.
Pan w okularach mówił dalej, jak gdyby nie dosłyszał mego pytania.
— Półwysep zamieszkują rybacy czyli ludzie, utrzymujący się i żyjący wyłącznie z rybołóstwa. Zajmują oni osady: Hel, Jastarnię, Bór, Kuźnicę, Chałupy i częściowo już wielką Wieś, która jednak oddaje się nietylko rybołóstwu, ale i rolnictwu. Wyjąwszy Niemców helskich, rybacy nasi są Kaszubami, ponieważ jednak narzecze ich różni się od innych narzeczy kaszubskich, przeto Kaszubi lądowi nazywają ich Rybakami w odróżnieniu od Beloków naprzykład, czyli Kaszubów z pod Pucka, Lesoków, mieszkających w powiecie kartuskim, Łyczaków z pod Kościerzyny i tak dalej. Za czasów niemieckich byli Rybacy wzięci we dwa ognie, od Helu i od Pomeranji. Starzy po niemiecku nie umieli, mówili tylko po kaszubsku, młodzi po kaszubsku mówili tylko w domu, zresztą porozumiewali się po niemiecku, jedynie w kościele używano wyłącznie polskiej mowy. Dlatego pisać po polsku umieją tu tylko dzieci, dzięki polskiej szkole, starsi piszą po niemiecku, bo inaczej nie umieją, co jednak należy podkreślić, to że wśród rybaków wcale niema analfabetów.
Pan w okularach przerwał i w zamyśleniu przyglądał się półwyspowi, jakby zbierał myśli. Po dłuższej chwili zaczął mówić:
— Patrz! Piaszczysty wał, tu i owdzie łąki, na nich bardzo nieliczne stada krów, ciągnąca się przez cały półwysep czarna smuga lasu, domki, wiosek rybackich, zbite razem, jak stado kur przed burzą, gładkie zwykle, lśniące Małe Morze, za którem rysują się delikatne brzegi stałego lądu, po drugiej stronie przeważnie wzburzony Bałtyk, wzdłuż obu brzegów rozrzucone łódki rybackie, w zatoce czasem białe żagle, na Bałtyku motorówki i kontury dale-
