Zamierzam zbadać wtém dziele, jakim sposobem odbywał się postęp Europy na polu cywilizacyi, oznaczyć o ile postęp ów był przypadkowym, o ile zaś nakreślonym przez prawa pierwotne.
Miałżeby szereg ludów posuwać się naprzód przez wieki, podobnie do błędnych widziadeł sennego marzenia, bez przyczyn i porządku? alboteż jestże to pochód uroczysty, z przeznaczeń wysnuty, w którym każdy brać udział musi, zawsze posuwając się naprzód w nieustannym ruchu, niepowstrzymanym prądem, walcząc i ulegając zarazem nieuchronnemu biegowi wypadków?
Odpowiedź na te pytania można znaleźć w drodze badania filozoficznego umysłowéj i politycznéj historyi ludów. Lecz jakże trudno jest opanować tę massę faktów, które zgromadzić należy, ogarnąć ten ogrom, uporządkować go podług najdogodniejszyéch punktów widzenia! jak trudnym jest trafny wybór mężów-przedstawicieli, wprowadzenie ich na właściwe sceny i stopniowe przeprowadzenie tak wielkiego i skomplikowanego dramatu... życia europejskiego! Jeżeli z jednéj strony przedmiot taki staje przed nami jako zadanie naukowe (z téj właśnie strony będę go traktował), to zkądinąd znowu rozwija się on jako wspaniała epopea życia ludzkości z jéj walkami i spoczynkiem, jéj treścią i celami.
Człowiek jest pierwowzorem społeczeństwa. Rozwój pojedyńczego człowieka jest wzorem społecznego postępu.
Jedni utrzymywali, że sprawy ludzkie wynikają zawsze z dowolnéj czynności ludzi; inni, że na każdym kroku kieruje nami Boska
