Strona:J. W. Draper - Dzieje rozwoju umysłowego Europy 01.pdf/61

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

szący ślady, tak samo jak Wedy, stopniowego tworzenia się — nauka o jedności Boskiéj jest wyraźniej już pomieszana z ideami panteistycznemi. Przedstawiają one opis stworzenia, natury Boga i duszy, tudzież zawierają przepisy względem obowiązków człowieka w każdéj epoce życia, od chwili urodzenia się aż do śmierci. Surowo nakazy we wszelkich drobiazgowych szczegółach są dostatecznym dowodem wielkiego rozwoju i przeważnéj władzy, jaką zdobył sobie teraz stan kapłański; lecz moralność ich jest naganna. Okazują one wysoką cywilizacyją i demoralizacyją, zajmują się takiemi zbrodniami i taką polityką, która jest właściwą daleko posuniętemu stanowi społeczeństwa. Duch arbitralny (samowolny) i wszędy wciskający się przypomina system papiezki; polecenia udzielano monarchom, upoważnienie czynów niemoralnych przywodzi na pamięć stan społeczeństwa włoskiego, jaki się odbił w dziełach Machiawellego. Dla uczoności okazują największy szacunek, lecz dla niewykształconych czynią ustępstwo, nakazując cześć bogów przez palenie oczyszczonego masła i polewania soków z roślin.
Co do organizacyi człowieka, odróżniają duszę od pierwiastku żywotnego i twierdzą, że tylko ostatni pokutuje za grzechy w metampsychozie (przechodzeniu dusz). Dzielą społeczeństwo na cztéry kasty: kapłańską, wojskową, przemysłową i służebniczą. Z bramana robią głowę wszystkich rzeczy stworzonych i nakazują, iżby życie jego podzieloném było na cztéry części, z których jedna ma być spędzoną we wstrzemięźliwości, druga w stanie małżeńskim, trzecia w samotności pustelniczéj, czwarta na głębokich rozmyślaniach; potém będzie mógł „porzucić ciało jak ptak opuszcza gałąź.“ Rządy społeczeństwa oddają one nieograniczonemu monarsze, otoczonemu siedmioma radcami, którzy kierują zarządem wewnętrznym za pośrednictwem sieci urzędników; dochody pochodzić mają z części produktów rolnych, z podatków od handlu i rzemiosł, oraz z pańszczyzny od rolników w stosunku jednego dnia na miesiąc.

I Wedy i Ustawy Menu są panteistyczne (wszechbożne.)

Co do zasad istotnych Ustawy idą za Wedami, chociaż — jak to zwykle bywa z każdym systematem, przeznaczanym dla ludzi, którzy stoją na rozmai tych szczeblach rozwoju umysłowego od najniższych do najwyższych — okazują skłonność do mamideł ludowych. Jedne i drugie są panteistyczne (wszechbożne), gdyż obie upatrują w świecie wcielenie się Stwórcy;... obie przyjmują naukę wyłonienia (emanacyi) która głosi, że świat trwa tylko przez pewny okres czasu, a potém, gdy się cofnie moc Boża, następuje pochłanianie wszystkich rzeczy a nawet