Kościół ewangelicki. Jestto najstarszy zabytek z przeszłości Nowego Sącza. Dawniéj kościół ten posiadali XX. Franciszkanie, ztąd ulica jeszcze nazwę Franciszkańskiéj nosi. Budowa kościoła w kształcie rotundy, którą mienią być dawniéj tylko kaplicą[1], a jako miejsce kościoła naznaczają przestrzeń dziedzińca.
Nad bramą „Errecta a. 1672 P. R. C. S.” Herby Drużyna i Prawdzic; obok bramy szczątki starożytnéj baszty czy dzwonnicy. Zakrystyą wraz z jéj pysznemi gotyckiemi odrzwiami (jak w Niepołomicach), uważamy za jedyny zabytek pierwiastkowéj budowy kościoła. Na zewnątrz kościoła czytamy nie współczesny, ale z XVII wieku, następny napis na marmurze:
„Fundatori Ecclesiae haec Titulo,
Nativitatis B. V. M. cum suo conventu fratribus
minoribus Conventualibus.
Fundata et errecta est a Sere-
nissimo Venceslauo Bohemiae et Poloniae Rege
Anno Dni 1297
cujus Dedicationis Solemnitas
celebratur Dominica prima post
festum Nativitatis B. M. V. — 1640”[2].
Wnętrze kościoła okrywają piękne gipsatury w guście włoskim. W zakrystyi przechowuje się 12cie postaci apostołów; piękne te drzewo-rzeźby są jeszcze zabytkiem ze starego kościoła. W wielkim ołtarzu jest przed kilku laty malowany niezły obraz: „Chrystus w Ogrojcu”.
Na zewnątrz kościoła, na dziedzińcu, widzimy potłuczony pomnik z czarnego marmuru, z postacią zbrojnego rycerza; obok
- ↑ Kaplicę tę na nowo miał wystawić r. 1654 Konstanty Lubomirski podczaszy w. koronny, starosta sandecki, jak się o tém dowiadujemy z książki: „Zbiór historyi, łask i cudów obrazu Przemienienia Pańskiego, przez ks. Bonawent. Sikorskiego, Kraków r. 1767, w 8ce.
- ↑ W Starożytnéj Polsce T. 2, str. 223 znajdujemy rzecz o tym napisie.
w którym tenże Bartoldowi i Arnoldowi na 72 łanach miasto zakładać dozwala. Będzie to może omyłka w dacie lub potwierdzenie wcześniejszego przywileju, który przytoczyliśmy. R. 1365 Kazimiérz W. ustanawia sądy podług prawa niemieckiego. Zygmunt I po zgorzeniu miasta w r. 1522, uwalnia mieszkańców od opłaty czopowego na lat 14. R. 1554 dozwolono mieszkańcom zakupywać dla handlu sól z zup bocheńskich. Jan III r. 1682 po zniszczeniu miasta przez powietrze i wojnę szwedzką, za zgodą mieszkańców, dozwala żydom budować się w ruinach opuszczonych; zastrzegając sobie, aby przeciw rzeczom św. nie bluźnili. Wykonywali widać żydzi wiernie to zalecenie, bo i mieszkańcy Sącza, jak widzimy z dyplomatów, za nimi się ujmowali, a i podanie mówi, że w czasie wydarzonego pożaru w Sączu, żydzi wraz z katolikami modlili się w kościele XX. Franciszkanów przed obrazem Przemienienia Pańskiego, i klęcząc wołali: „przemień!”
