Strona:Józef Milewski - Zagadnienie narodowej polityki.pdf/24

wyników sądu o dotychczasowem życiu, to rachunek sumienia okaże się podstawą i czynnikiem nowego, lepszego życia, przynoszącego pełniejszy dobrobyt duchowy, spokój sumienia, płynący z poczucia spełnionego obowiązku, czystych intencyj i czystych czynów.
 Poważnie pojęty rachunek sumienia obejmuje nie jedną tylko dziedzinę, nie jedną cząstkę życia, lecz całość życia, zapyta nie tylko o czyny, dopuszczenia, lecz i o zaniedbania, opuszczenia. On ująć i objąć winien całego człowieka, przejrzeć, czy spełnił swe obowiązki, czy nie zaniedbał troski rozumnej o swe podstawy bytu, będące w tylu kierunkach warunkami spełnienia obowiązków życia, przejrzeć, czy nie nadszarpał, nie zmarnował swych sił, czy nie pomijał sposobności czynienia dobrze.
 A ten rachunek sumienia jednostki winien roztrząsnąć cały jej stosunek nie tylko do Boga, lecz i do rodziny, bliźnich, Ojczyzny.
 Jak dla jednostki każdej, tak i dla społeczeństwa może mieć rachunek sumienia wielką praktyczną doniosłość. A tym społecznym rachunkiem sumienia to zdawanie sobie jasno sprawy z wszystkich dziedzin życia, przeprowadzenie oceny swych sił, stosunków, dążności, działań i zasobów, poznanie dokładne i krytyczna ocena tego, co jest i co się dzieje. Bo przecież i społeczeństwo ma obowiązek życia i rozwoju, życia i rozwoju coraz doskonalszego i coraz pełniejszego. Stąd też poznanie tego, co jest i co się dzieje, jako podstawa, warunek i czynnik tego, co być powinno, oddawna już jest uznanem jako obowiązek, a zarazem i warunek skutecznego politycznego działania.
 Teoretyczne uznanie tej prostej prawdy jest też oddawna powszechnem; praktyka życia tylko nie zawsze się do niej stosuje, bo ten indywidualny czy społeczny rachunek sumienia, krytyczna ocena stosunków, dążeń i działania, jest mozolnym, przykrym nawet i bolesnym niejednokrotnie. Mimo to jest jednak koniecznym, bo on