wielkich dzieł dokonał naród, w którym zanika i gaśnie miłość Ojczyzny. Ogień jej jest ową pochodnią, co jasno oświeca dzieje, górne drogi wskazuje. »Ludzkość cywilizowana uznawała zawsze patryotyzm za pierwszą obywatelską cnotę«[1].
Historyczny rozwój ludów był tak różnym, że u wielu z nich inny czynnik miał przeważający wpływ i znaczenie w dziejowym procesie wytworzenia narodowości. Wspólne pochodzenie, religia, rząd, język konkurują tutaj o znaczenie głównie rozstrzygającego czynnika. Po upływie pierwszej epoki zawiązku wspólności wysuwa się znaczenie języka jako głównej zewnętrznej cechy i głównej spójni narodowości. Uznanem to zostało przedewszystkiem ze strony poważnych statystyków. I tak Böckh, dwukrotnie omawiając[2] sprawę znaczenia języka jako cechy
- ↑ Croiset, L'idée de patrie: Revue politique et parlamentaire, 1908, t. 55, str. 6. Cała ta konferencya jest potępieniem propagandy antypatryotycznej. Lavisse, L'enseignement de l'histoire, Paris 1885, pisze słusznie: »Le vrai patriotisme est, à la fois, un sentiment et la notiond'un devoir. Or, teus les sentiments sont susceptibles d'une culture et toute notion d'un enseignement«. Raymond Poincaré, L'idée de patrie (Revue polit. et parl., 1910, t. 64, str. 6), mówiąc o przeciwnikach miłości Ojczyzny, pisze: »le plus cynique et le plus fameux de ces destructeurs a écrit que l'amour de la patrie est »un sentiment acquis, factice, artificiel, résultat d'un long et savant dressage«. Relevons ce défi et ne nous lassons pas de montrer que ce sentiment qu'on dit contraire à la nature, est le produit nécessaire de la nature, qu'il est non seulement legitime, mais commandé par l'histoire et qu' interrompre ou ralentir le »dressage« de cette disposition instinctive, ce serait trahir la cause même de l'humanité«. Henry Houssaye: de l'ancienneté en France de l'idée de Patrie, 1906. Francis de Pressensé: L'idée de patrie. An. Leroy-Beaulieu: La patrie française et l'internationalisme. Brunetière: L'idée de patrie. Libelt: O miłości Ojczyzny.
- ↑ Die statistische Bedeutung der Volkssprache als Kennzei-
