sons que celles, que vous ériger en fiefs. C'est ce qui m'a fait prêcher un code civil et m'a porté à l'etablir.” — A gdy na kongresie wiedeńśkim reprezentanci Anglii nie mogli otrzymać dalszego zmniejszenia granic Francyi, oświadczono[1] z ich strony, że ostatecznie się na żądaniu kongresu godzą, gdyż panujący we Francyi system równych działów im wystarczy, on rychléj czy późniéj lecz niezawodnie ją do upadku ekonomicznego doprowadzić musi, a upadek ekonomiczny zawsze w następstwie i polityczny upadek za sobą pociąga. W obec wymagań politycznych zaś wszystkie inne ustąpić muszą względy i powody. W zorganizowanych społeczeństwach czyli w państwach przychodzi siła rządu i w razie potrzeby łamie indywidualne dążenia i chęci, gdyż nikt, żadna jednostka w żadnéj spółeczności nie ma prawa i nie może wymagać, by ogół swych się wyrzekł celów, swe ogólne zaniedbał potrzeby dla indywidualistycznych dążności jednostek. Dla tego téż umieszczono na czele téj pracy jako motto, że naród, któremu o istnienie swe walczyć przypadło, silnego rządu naczelnego, dyktatury potrzebuje, przed którą wszelkie Habeas Corpus akta, wszelkie prawa, zwyczaje, poglądy i przywileje ustąpić i się ukorzyć muszą[2], a choć u nas nie ma dyktatora, jest nie mniéj dyktatura myśli i idei narodowéj, która równie wielki wpływ wywierać powinna. Myśl ta nie ma widoméj władzy, nie ma swych organów, któreby opierające się jéj jednostki silném władzy narodowéj ramieniem do uległości zmusiły lub skruszyły, mimo to jednakże na nią zważać, ją wypełniać jesteśmy obowiązani. Już Rzymianie mówili, że salus rei publicae suprema lex, że dobro publiczne najwyższem prawem, że w obec jego wymagań, wszystkie inne wymagania ustąpić i zamilknąć powinny. Indywidualizm nie ma prawa i nie może się narzucać ze swą wolą ogółowi, bo każdy związek, każda łączność, każda społeczność na poszanowaniu i uwzględnieniu woli ogółu polega, a gdzie tego nie ma, tam panuje sobkostwo, tam panuje wstrętny i grzeszny egozim, godzien pod każdym względem potępienia i napiętnowania.
Naszą polityczną potrzebą, celem naszych dążeń jest utrzymanie i o ile to możebném zwiększenie własności ziemskiéj, tak wielkiéj jak włościańskiéj, w naszem ręku. Nikomu przeto nie wolno czynami swojemi unicestwiać tych chęci, uniemożliwiać ich spełnie-
