Strona:Henryk Szuman - O społeczeństwie poznańskiem.pdf/28

ducha naszego klerykalizmu. A my nie nauczywszy się nic, i nic nie zapomniawszy, umieramy z tęschnoty za herbami usiłujemy wprowadzić jezuitów i płaszczymy się przed klerem!
 Cóż dziwnego, że zamiast podźwignąć się z upadku, grzęźniemy coraz głębiej?
 Cóż więc czynić mamy? —
 Starałem się wykazać, że społeczeństwo całe we wszystkich swych warstwach zachwyciło zgnilizny moralnej — więc można z góry powiedzieć, że wszelkie półśrodki, ograniczające się do tego lub owego odłamu społeczeństwa, a nie ogarniające całości, nie doprowadzą do niczego. Trzeba działać od razu na wszystkie warstwy społeczeństwa, zacząć jednakże od szerokiej jego podstawy od ludu, i na tem polu siły swoje wytężyć. Lud nasz jest religijny i dla tego, że to uczucie jest całą jego posiadłością duchową, że po za tem nie ma już nic więcej, dla tego trzyma go się z takiem natężeniem, jak tonący ostatniej deski zbawienia. Nie odbierajmy mu jego wiary, ale dajmy mu prócz tego poczucie narodowości i wiedzę. Należy nie tylko powiększyć liczbę kółek włościańskich, ale prócz tego obmyślić instytucyą, której wyłącznem zadaniem będzie dozorowanie istniejących kółek, badanie przyczyn niedostatecznego ich rozwoju i zapobieganie takim objawom. Instytucya ta, zaopatrzona w odpowiedni fundusz, wydawałaby roczniki, dające dokładny obraz swych czynności i rozwoju kółek.
 Dla ludności miejskiej, przemysłowej powinno być hasłem wykształcenie fachowe. Wszelkie deklamacye o popieraniu przemysłu przez patryotyzm, o kupowaniu u swoich i t. d., dowodzące elementarnej nieznajomości praw ekonomicznych i chcące łączyć rzeczy wykluczające się wzajem — bo przemysł i handel to interes a patryotyzm to uczucie — powinny ustać.
 Dajcie waszym przemysłowcom i kupcom wykształcenie fachowe, a oni pomogą sobie sami i znajdą odbiorców zarówno u swoich jak u obcych. Dziwimy się apatyi kół przemysłowych, ich biernej postawie w obec spraw publicznych, ale zapominamy, że ciąży na nas grzech przeszłości w obec tego stanu, z którego dotąd się nie otrząśliśmy. Nie róbmy z przemysłowca rodzaju obywatela drugiego rzędu, a wtedy przestanie i on uważać