Strona:Henryk Bereza - Sztuka czytania.djvu/170

punktem widzenia ludzi światłych, rozsądnych, rozumnych i jak to się zwykło mówić — w swoim czasie postępowych. To znakomita decyzja pisarska, żeby czasy „Ogniem i mieczem“, „Potopu“ i „Pana Wołodyjowskiego“ ukazać z perspektywy takich właśnie ludzi. Bohaterowie powieści Malewskiej (wszystko postacie historyczne) to nie szlachetne, ale bezmyślne rębajły szlacheckie, to ludzie z głową, z pomyślunkiem, ze zmysłem politycznym, nierzadko z filozoficznym zacięciem. Oni w mniejszym lub większym stopniu rozumieją, jakiej natury zjawiskiem jest Rzeczypospolita, o co chodzi w tym najbardziej zdumiewającym eksperymencie politycznym w historii Europy. Jest w powieści jedna postać w pewnym sensie sienkiewiczowska — młody Samuel Leszczyński, nie statysta i potentat, lecz żołnierz w hierarchii mniej więcej równy Kmicicowi o naturze Jeremiego Wiśniowieckiego. Ten tragiczny mściciel zburzonego przez chłopów rodowego Korca (matka Samuela była księżniczką korecką) jest w oczach swoich krewnych okaleczonym przez nieszczęście zabijaką i jego nieszczęsna wiśniowiecczyzna jest odarta z wszelkiej aureoli ideowej sienkiewiczowskiego Jeremiego. Samuel Leszczyński jest nieszczęśnikiem, który nic nie rozumie ani pod Beresteczkiem, ani w czasie wojny szwedzkiej, ani w czasie rokoszu Lubomirskiego.
 Ojciec Samuela Andrzej, wojewoda derptski, stryj Bogusław, podskarbi koronny, krewny Jan, wojewoda łęczycki, prymas Jędrzej Leszczyński — oni wszyscy patrzą na kryzysy i klęski Rzeczypospolite j oczyma trzeźwych, rozumnych polityków, którzy są świadomi najbardziej sprzecznych racji, którzy są zdolni do świadomego wyboru pomiędzy tymi racjami, aczkolwiek ich wybory nie za każdym razem muszą być trafne i nieomylne. Ich wybory i decyzje są lepsze