Strona:Gaston Tissandier Męczennicy w imię nauki.djvu/284

wodawcę, a zwłaszcza sędziego, któremu miała być powierzona fatalna sprawa w procesie Ludwika XVI-go. Ta sprawiedliwość, wolna od nienawiści, jest tem doskonalsza, że łagodziła ją czułość.
 W obrazie tym widzimy całego Condorcet’a, a dodamy, że to, co przynosiło mu zaszczyt w życiu, stało się, niestety, przyczyną jego śmierci. W głębi ustronia, w którem krył przed katami głowę, pisał do córki te wzruszające słowa:
 »Moja droga córko, zachowaj w całej twej czystości i w całej sile serce, które nam nakazuje podzielać boleść wszelkiej istoty, obdarzonej uczuciem. Niech twe współczucie odnosi się nie tylko do cierpień ludzi, lecz i zwierząt. Nie bądź dla nich przykra, lecz przeciwnie, pamiętaj o ich potrzebach i przyjmuj szczerą, naiwną wdzięczność, jaką okazywać ci będą; dlaczegóż miałabyś skazywać te biedne istoty na nieużyteczne cierpienia? Brak przezorności w zwierzętach jedynie może wytłómaczyć to prawo barbarzyńskie, które ich zniewala do pożerania się wzajemnego«.
 Mówiliśmy wyżej, że rodzina Condorcet’a opierała się jego postanowieniu poświęcania się nauce. Potrzeba nadmienić, że opór ten trwał bardzo długo, gdyż po upływie dwudziestu lat przeszło od chwili pierwszej opozycyi rodziny Condorcet’a tenże, będąc już członkiem, a nawet stałym sekretarzem Akademii nauk, pisał do Turgot’a, którego został przyjacielem: »Bądź przychylny dla P. Thouvenel’a, jest to jedyny człowiek z całej mej rodziny, który mi przebaczył, że nie zostałem oficerem w kawaleryi«.
 Kartezyusz, którego rodzina zajmowała mniej dostojne stanowisko w hierarchii szlacheckiej, nie mógł przecież jej dowieść, że nie przynosi mu wcale hańby zajmowanie się naukami i filozofią. Wszelako Kartezyusz, poświęcając się powołaniu naukowemu, miał środki pieniężne, których całkiem brakowało uczniowi Giraud de Kéraudon’a.
 Na szczęście, młody nasz uczony zapoznał się z księciem Rochefoucauld’em, którego pozyskał protekcyę. Książę wyjednał mu pensyę i wprowadził do wielu domów znakomitych. Con-