opisy, nieraz bardzo niejasne, rysunkami[1]. Wobec tego trudno mi zdać sobie jasno sprawę ze wszystkich zagadnień, łączących się ze sprawą tego przyrządu do pisania. To tylko wydaje mi się rzeczą pewną, że nazwy jego, choć pierwotnie były związane z charakterem rzeczy samej, dziś nie mają z nią albo nic, albo mało co do czynienia; na tensam typ bowiem wykazuje materyał nazw parę i naodwrót pod jedną nazwą skupiają się typy wcale odmienne. Toteż zestawię osobno nazwy, a osobno typy tego przyrządu, o ile — rozumie się — mogę ich dojść z opisów niezupełnych przy pomocy dostarczonych oryginałów i rysunków.
„Kulka“ — nazwa, używana przeważnie na zachodzie, a widocznie starożytna, bo według mego zdania pozostająca w związku z wyr. „kula“ w znaczeniu laski, a nie znanej figury geometrycznej, zachodzi w odp. 56, 76, 80, 82—3, 91, 97—8 (dwa najdokładniejsze opisy), 130, 138—9, 158, 167—8 i 190. Również polską co do pochodzenia musi być nazwa „dziadek“, podana przez 154., a wyraźnie wskazana przez korespondenta 69., jako barycki synonim dubrawczańskiego „pysarja“; zresztą sama forma głosowniowa ruska „dziadyk“, w jakiej występuje w 188., przemawia wyraźnie za polskością tej nazwy. I „szelążek“ wreszcie, używany w 154., jako synonim „dziadka“, a zresztą znany też w tej w 31, 125, 169 i 172—3, choć wyraz pierwotnie niepolski, pewnie dopiero z zachodu dostał się do Galicyi wschodniej, gdzie koresp. 3. podaje go ze swej wsi w formie „szeluzok“. W stronach ruskich natomiast najpopularniejszą nazwą przyrządu omawianego jest wyraz „kistka“ (kostka, jak piszą niektórzy według słoworodu), który występuje tam w licznych odmianach narzeczowych, a mianowicie: w formie, przytoczonej właśnie w 11, 13, 20, 87, 107, 115, 117, 161, 163—4 i 165, w formie „kiska“ w 135, „kestka“ w 86, 160 i 181, „kiestka“ w 84, „keska“ w 186; także 15, i 162. należy zaliczyć do ruskich, choć korespondenci piszą zpolska „kostka“. Zdrobniałą formę „kistoczka“ podaje 12 i 196, podobnie jak 98 dla kulki zdrobniałą „kuloczka“. Nazwę „pysar“ spotykamy w Dubrawce (69), 101 i 136, „pysak“ w 68., „pyszuk“ w 196, a „pysałcie“ w 134. Unikaty nadto stanowią: „lijka“ (130 jako synonim kulki), „ryjec pisanek“ (141 bez opisu), „ryłeć“ (11. synonim kostki), „koszyczok“ (199) „pióro“ (111).
Trudniejsza sprawa z kategoryzacyą i opisaniem typów poszczególnych przyrządu, którego nazwy podaliśmy. Przedewszystkizm należy odróżnić dwa działy główne, oparte na dwu odmiennych zasadach użycia wosku. Jeden wychodzi z założenia, że wosk stopiono poprzednio w jakiemś naczyniu (na które może by także warto zwrócić uwagę większą, niż to czyniono dotychczas), — pisząca osoba poprzestaje na wykorzystaniu zasady przyczepności i przenosi zapomocą rurki włoskowatej, zanurzonej w płynnym wosku, krople tłuszczu na jaje wąziutkimi kreskami. Stosownie do tego robi sobie przyrząd, którego typ najdokładniej opisał koresp. 97 w sposób następujący: „Jestto lejkowata trąbka (rurka) 6—8 mm. dł., której otwór górny ma 1½—2, dolny zaś około ¾ mm. średnicy; wprawiona jest w pręcik długości 5—7 cm., a około 3 mm. grubości, — robią ją z cienkiej blaszki mosiężnej (używanej do okucia fajek)“. W dziale tym różnice tylko nie-
- ↑ Oryginały nadesłali koresp.: 83, 117, 148, 169 i 199 po jednym okazie, 134 i 138 w dwu różnych typach, rysunki zaś podali: 15, 20, 64, 69 (dwa), 76, 82, 84, 91, 97—8, 100-1, 111, 115 (dwa), 125, 135, 139, 158, 160, 162-4, 168, 186, 190 i 196.
