Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/158

następstwem, albo, jeśli tak nie zbijemy, stawiając naprzeciwko jego dowodom ważniejsze lub równie ważne dowody. Wszystko zaś co dla zjednania umysłów powiedział łagodnie, dla wzruszenia gwałtownie, przeciwnemi dowodami wspak obrócić trzeba, żeby nienawiść życzliwością, zawiść litością zgładzić.

 LIV. Przyjemne i często w najwyższym stopniu przydatne są żarty i dowcipne wyskoki; ale kiedy wszystkiego innego z prawideł nauczyć się można, dowcipu będącego darem przyrodzenia z nich nikt nie nabędzie. Celujesz w nich, zdaniem mojem, Cezarze, nad wszystkich; powiedz nam tedy, czy niesłusznie utrzymuję, że niema prawideł na żarty, a jeżeli są jakie, nauczysz ich nas lepiej, niż kto inny.
 Mnie się zdaje, rzekł Cezar, że człowiek bystrego rozumu i dobrego smaku dowcipniej o wszystkiem innem, niżeli o dowcipie mówić może. Kiedy raz postrzegłem parę xiążek Greckich pod tytułem O sposobach rozśmieszania, miałem nadzieję, że się z nich czegoś nauczę. Znalazłem w nich istotnie wiele śmiesznych i dowcipnych żartów, których co niemiara u Greków; bo Sycylianie, Rodowie, Byzantyni, a w szczególności Ateńczykowie nad innymi w tym rodzaju celują; ale chcąc podać pewne prawidła na żarty i żartowanie w sztukę zamienić, tak się niesmacznymi okazali, że czytając ich z niczego innego śmiać się nie można, jedno z braku u nich dowcipu. Zdaje mi się tedy, że w tej materyi nie można żadnym sposobem podać nauki. Dwa są rodzaje żartów, jedne w całej mowie zarówno rozsiane, drugie uszczypliwe i krótkie: tamte przodkowie nasi właściwemi żartami, te uszczypliwościami nazwali. Jedne i drugie mają nic nieznaczące nazwisko, bo też i rzecz sama, to jest rozśmieszanie nic nie znaczy.
 Mimo to jednak, jak słusznie mówisz, Antoniuszu, i ja także uważałem, że często dowcipne żarty są w mowach bardzo przydatne. Ale jak w pierwszym rodzaju żartów rozsianych po całej mowie niepotrzebna jest sztuka (bo natura tworzy dowcipnych ludzi, którzy zabawnie przedrzeźniając i opowiadając rozśmieszają, do czego im twarz, głos i sposób mówienia dopomaga), tak uszczypliwych żartów jak sztuka nauczyć może?