Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/115

mnienia, które wszystkie wymagają, wymownego wysłowienia, a jednak w traktatach retorów miejsca nie mają.
 Z tem wszystkiem włożyli na mowcę obowiązek mówienia o niezliczonem mnóstwie przedmiotów, między innemi, jak Krassus okazał, o dwóch ich rodzajach, z których jednym są ściśle oznaczone pytania, jakie się w sądach i na publicznych obradach roztrząsają, do których kto zechce niech doda mowy pochwalne; drugim są pytania nieoznaczone bez względu na czas i osoby. Lubo o tym ostatnim wspominają wszyscy prawie pisarze, żaden go dostatecznie nie objaśnił, i sami retorowie nie zdają mi się dobrze wiedzieć, co przezeń rozumieć i co do niego należy.
 Jeżeli jest mowcy powinnością mówić o wszystkich ogólnych pytaniach, jakie mu kto poda, to będzie musiał mówić o wielkości słońca, o kształcie ziemi, ba nawet nie będzie mógł wzdragać się matematyki i muzyki, skoro wziął na siebie ten obowiązek. Słowem, kto się z tem opowiada, że do niego należy mówić nte tylko o spornych pytaniach, które się do pewnych czasów i osób odnoszą, to jest o wszystkich sprawach sądowych, ale nawet o ogólnych przedmiotach, dla tego niema żadnego rodzaju mowy, od którego mógłby się usunąć.

 XVI. Ale jeżeli chcemy przyłączyć do dziedziny mowcy to obszerne, dowolne i nieograniczone badań pole, jeżeli myślimy, że powinien mówić o tem, co dobre a co złe, o tem, czego pożądać i czego unikać mamy, o uczciwem i nieuczciwem, o pożytecznem i szkodliwem, o cnocie, o sprawiedliwości, o wstrzemięźliwości, o roztropności, o wielkomyślności, o szczodrobliwości, o pobożności, o przyjaźni, o wierności, o powinności, o innych cnotach i o przeciwnych im wadach, a oprócz tego o sprawach publicznych, o rządzie, o wojskowości, o ustawach rządowych i o ludzkich obyczajach; dajmy mu także ten wydział, ale niech będzie w przyzwoitych granicach zawarty.
 Jestem bez wątpienia tego zdania, że wszystko co się ściąga do dobra obywatelów, do ludzkich obyczajów, co ma związek ze zwyczajami życia, z ustawami politycznemi, ze społeczeństwem cywilnem, w którem żyjemy, z pospolitym