jednego ofiary zadali: miałżem raczej wdać się w bój nie mówię śmiertelny, ale pewnie dla was i dla waszych dzieci bardzo niebezpieczny, niżeli sam jeden za wszystkich ponieść i wycierpieć co wszystkim zagrażało?
XXI. «Źli byliby zwyciężeni.» Ale oni byli obywatelami, ale polegliby z. ręki prywatnego człowieka, który nawet będąc konsulem Rzeczpospolite bez oręża zachował. Gdyby zaś dobrzy byli zwyciężeni, coby nam wtedy pozostało? czy nie widzicie, że władza dostałaby się niewolnikom? Mnież samemu trzeba było, jak niektórzy utrzymuję, biedź z ochotę na śmierć? Śmierć! czym jej wtenczas unikał? czy było co, czegobym sobie więcej życzył? alboż, kiedym dokonywał tyle wielkich rzeczy wśród takiego mnóstwa niecnych ludzi, nie miałem śmierci, nie miałem wygnania przed oczyma? alboż w samym ciągu mych działań wieszczym duchem nie przepowiedziałem losu, który mnie czekał[1]? W takiem strapieniu mojej rodziny, w takiem rozłączeniu, w takiej goryczy, w takiem ogołoceniu ze wszystkiego, co mi albo natura albo fortuna dała, mogłoź mieć życie jaki dla mnie powab? Byłżem tak ciemny, tak nieświadom rzeczy tego świata, tak obrany z rozumu? nic nie słyszałem, nic nie widziałem, nic przez czytanie, nic przez dociekanie nie poznałem? nie wiedziałem że życie jest krótkie, sława nieśmiertelna? że gdy śmierć wszystkim przeznaczona, życzyć nałoży aby rozstając się z życiem z konieczności, zdawało się żeśmy je raczej poświęcili ojczyźnie, niżeli wypłacili dług przyrodzeniu? A żal i nie wiedziałem o sporze toczącym się między największymi filozofami, z których jedni utrzymuję, że dusza i czucie gasnę ze śmiercią, drudzy, że dusze mędrców i bohatyrów z ciała wyszedłszy, najdzielniejszego czucia i życia nabierają? tak iż idąc za pierwszem zdaniem, śmierci unikać nie powinniśmy, bo po śmierci nic czuć nie będziemy; trzymając się drugiego, życzyć jej sobie mamy, bo nas żywszem czuciem obdarzy. Nakoniec, odnosząc zawsze wszystko do godności, i sądząc że bez niej nie należy człowiekowi o nic się starać w tem życiu, miałżebym bać się śmierci, którą nawet dziewice Ateńskie, córki, jeżeli się nie mylę, króla Erechteusza, dla ojczyzny lokce ważyły, ja mąż konsularny, dokonawszy tyle walnych czynów, miał-
- ↑ W kilku mowach po ukaraniu spiskowych przepowiedział Cycero co go czeka, a jeszcze przed ukaraniem w trzeciej przeciw Katylinie, 12.
