mędrców i przez czytanie wielu pism od pierwszej młodości nie nabył tego przekonania, że nic w życiu nie jest tak bardzo pożądanem, jak sława i cnota, i że w dążeniu do nieb wszystkie udręczenia ciała, wszystkie niebezpieczeństwa śmierci i wygnania lekce ważyć należy; nigdybym się nic wdał dla waszego dobra w tak liczne i tak ciężkie walki, anibym się naraził na codzienne napędy wyuzdanych ludzi. Ale we wszystkich xięgach, w przepisach mędrców, w całej starożytności, pełno jest tych szlachetnych przykładów, które wszystkie leżałyby zagrzebane w ciemnościach, gdyby ich światło nauk nie oświeciło. Ileż to żywych obrazów dzielnych mężów pisarze Greccy i Łacińscy, nie tylko dla przypatrzenia się im, ale i do naśladowania nam zostawili! Miałem je zawżdy przed oczyma, sprawując publiczno obowiązki, i tym sposobem rozmyślając o owych wybornych mężach, umysł mój kształciłem.
VII. Zapyta kto może: jakto? ci wielcy ludzie, których zasługi pismo potomności podało, byliż oni biegli w tych naukach, które ty pochwałami wynosisz? Trudno to o wszystkich twierdzić; wiem jednak co na to odpowiedzieć. Przyznaję że było wielu ludzi wyższego umysłu i rzadkich przymiotów, którzy bez nauki, tylko przyrodzoną, prawie bozką zdolnością, sami przez się rozumnymi i czcigodnymi zostali. Dodaję i to także, że częściej zdolność przyrodzona bez nauki, niżeli nauka bez przyrodzonej zdolności sławę osiągnęła; ale utrzymuję zarazem, że jeżeli z celującą i świetną zdolnością przyrodzoną złączy się pewne naukowe wykształcenie, wtedy zazwyczaj ma miejsce owa, nie wiem jak nazwać, niewymowna i szczególniejsza doskonałość. Do tego rzędu należy ów bożki człowiek, Scypio Afrykański, którego ojcowie nasi widzieli, do niego się liczą K. Leliusz i L. Furiusz[1], bardzo wstrzemięźliwi i umiarkowani mężowie; w nim się mieści dzielny mąż, siary M. Kato, bardzo uczony na owe czasy, którzy pewnieby się naukom nic oddali, gdyby w nich do poznania i wykonywania cnoty pomocy nic znaleźli.
Gdyby nauki takich nie wydawały owoców, i gdybyśmy w nich tylko rozrywki szukali, to jednak, zdaje mi się, powinnibyście tę ulgę
- ↑ Scypio młodszy Afrykański, syn Pawła Emiliusza, zdobywca Kartaginy Numancyi. — Leliusz Mądrym przezwany, przyjaciel młodszego Scypiona, jak jego dziad był przyjacielem starszego Scypiona. — L. Furiusz Filus, konsul roku 136. Obacz o nich mowę za Mureną, 31, i noty 58, 59, 60.
