rodu i imienia nierozłączną, spoczynek domowy, słowem wszystko co wam jest drogie i szacowne, wierności i poniekąd pieczy mego konsulatu jest poruczono? Nie, Rzymianie, nie powinien wam sic wydawać powabnym i popularnym ten ogłoszony szalunek, który łatwo słowy zachwalić, ale w rzeczy samej bez wyczerpnienia skarbu żadnym sposobem do skutku przywieść nie można. Takich także rzeczy nie należy uważać za popularne, jakiem i są: zawichrzenie sądów, niewykonanie wyroków, przywrócenie potępionych do dawnego stanu; bo takie bywają zazwyczaj w państwach chylących się do upadku i bez nadziei ratunku zostających, ostatnie stopnic do zguby prowadzące. Jeśli jacy ludzie ludowi Rzymskiemu grunta obiecują, a co inszego potajemnie knują, co inszego w pozornych i mamiących nadziejach ukazują, to i takich ludzi za popularnych mieć nie należy.
V. Żeby prawdę powiedzieć, Rzymianie, samej myśli prawa rolnego ganić nie mogę[1]. Przychodzi mi na mysi, że dwaj sławni, rozumni, ludowi Rzymskiemu z duszy oddani mężowie, Tyb. i K. Grachowie, ludzi niższego stanu tego ludu osadzili na gruntach publicznych, które przedtem były w posiadaniu prywatnych osób. Nie jestem takim konsulem, któryby, jak wielu innych, mniemał że nie godzi się chwalić Grachów[2], kiedy widzę ich radą, mądrością, prawami wiele części rządu Rzeczypospolitej postanowionych[3].
Skoro mi tedy po moim wyborze na konsula oznajmiono, że nowo mianowani trybunowie ludu piszą prawo rolne, pragnąłem poznać ich zamysły; ho ponieważ mieliśmy sprawować nasze urzędy w tym
- ↑ Cycero popierał potem (60 roku) z niektóremi odmianami prawo rolne trybuna Flawiusza, za którem Pompejusz także się oświadczył, końcem rozdania gruntów żołnierzom, którzy pod nim w wojnie z królami Pontu i Armenii służyli. Cicero ad Atticum, I, 19.
- ↑ Nie chwali ich jednak Cycero w innych swych dziełach: Brutus, 27; de Officiis, II, 21; de Legibus, III, 9, gdzie mówi podług swego przekonania. W tej zaś mowie nie chciał urazić ludu, któremu pamięć Grachów była zawsze droga.
- ↑ Oprócz praw rolnych obu Grachów, te były prawa K. Gracha w dwóch jego trybunatach postanowione: 1, viaria; 2, frumentaria; 3, militaris sacrata; 4, de libertate civium; 5, de confusis centuriarum suffragiis; 6, judiciaria; 7, de provinciis ordinandis; 8, de tergo civium; 9, de coloniis vectigalibus.
