Strona:Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym (Polona).djvu/635

zastanowić; nim więc do celniejszych przystąpimy, nad pośledniejszemi się nieco zatrzymajmy.
 W przymiotach zmyślnych ciała zawiera się zdrowie, moc i układność. W obejściu się z dziecięciem, co do zdrowia, dwojaka powinna być uwaga : jak z słabem poczynać, żeby je wzmocnić; jak z mocnem i czerstwem, żeby je w tej porze utrzymać. Obadwa te względy jeden powszechny a prosty sposób skutecznie zastępuje; a ten jest, iżby pieszczotą, lub zbyt wykwintnym sposobem działania nie grzeszyć. Troskliwość rodzicielska więcej czasem postrzega, niż jest w istocie : stąd lekarstw, prezerwatyw zbyt częste używanie, słabiące siły dziecinne, i przyzwyczajające nadal do zbytniej ochrony. Ojcowie nasi nie zasadzali się na takowych sposobach : nie ich prostocie, lecz roztropności winniśmy moc i czerstwość naszę : i widzimy dowodnie, jak dzielniejsze bywało dawniej piwo z serem, niż teraźniejsze herbaty i buliony. Żarłoczność w dziecięciu trzeba uskramiać; ale go też do zbytniej wstrzemięźliwości nie naglić, i owszem tak miernem używaniem do rozmaitości potraw lub napojów przyzwyczajać, iżby żadna rzecz w dalszym wieku nie była mu nową, a przeto mogącą czynić odrazę, lub uszkodzenie.
 Powszechnym zaczyna być tonem, nie tak czynić, jak dawniej czyniono. Poprawiać co było złego, jest rzeczą chwalebną, ale dla osobliwości porzucać to, co było dobre, oznacza płochość. Szacowna z wdzięku i mocy wyrazów, ale nie z maxym xięga, stawia nam teraz dość częste widoki Emilów. Pod pozorem zahartowania dzieci, widzimy smutne ofiary dziwactwa. Miarę we wszystkiem zachować należy : nie zdaje mi się, iżby zbyteczna wolność narażania się na szwanki, zbyt późna rzeczy wiadomość, kiedyżkolwiek na dobre wyjść mogły. Może grzeszę przywarą zastarzałego przeświadczenia, czas skutki obwieści; życzyć należy, iżby były pomyślne : ile jednak miarkować mogę, jeszcze i podobieństwa do tego nie masz.
 Zdaje się z pierwszego wejrzenia, przymiot mocy ciał własnością tylko podlejszych stanów, że jednak z czerstwości wynika, nie ma iść w zaniedbanie. Sławne owe greckie i rzymskie Rzeczypospolite, czułe względem wychowania młodzieży, zostawiwszy (jak się należy), pierwszeństwo przymiotom duszy, nie opuszczały tego, co do wzmocnienia ciał należało. Stąd owe igrzyska zapaśników, szermierzów, biegających w zawody, obrządki uroczyste i nagrody zwyciężcom.
 Pora do wzmocnienia siły najlepsza przy rozrywce : naówczas dużania się wzajemne, podnoszenie ciężarów, ubiegania się na wyścigi, używane być powinny; z tą zawsze ostrożnością, iżby właściwą młodemu wiekowi popędliwość tak dalece uśmierzali starsi, iżby stąd nie było jakowej przyczyny do szwanku, lub uszkodzenia.
 Układność trzecim jest powierzchownym przymiotem, i lubo co do zdrowia i mocy mniej potrzebna, zdatna jednak z wielu miar. Rzadko w życiu z takowemi sprawa, którzy gardząc powierzchownością, na tem się jedynie zastanawiają, co wewnątrz, iść wbrew ustanowionym zwyczajom, nie jest drogą właściwą do dojścia tego, czego pragniemy; byleby więc uleganie innym w rzeczach potocznych nie było lekkomyślne i podłe, lepiej zawsze tak czynić, jak drudzy, niż osobliwością postępowania obrażać tych, z którymi stan nasz przestawać każe.
 Postać przystojna wchodzić powinna w przepisy i wychowania młodzieży : z tego więc powodu uczenie się i tańca, lubo z pierwszego wejrzenia zdaje się być płochością, stało się potrzebą, nie do teatralnych skoków, (takowa podłość zastanowienia nie warta), ale dla tego, iż mistrze tańców sposobiąc ucznie swoje do przystojnego postaci utrzymywania, nadają wdzięk i składność wzruszeniom zwierzchnim, a przeto zmniejszają odrazy, które niezgrabność za sobą ciągnie. Nauki maneżu i fechtowania, oprócz innych zdatności, równie zmierzają da tego celu. Nie bez przyczyny zalecał Plato uczniom swoim, aby Gracyom czynili ofiary; ukrywał on pod tem zwierzchnego obrządku podobieństwem prawdę istotną. Przekonany doświadczeniem, iż więcej częstokroć działa pozór, niżeli istota, szedł za słabością wieku swego; wszystkie zaś następujące aż do tego, w którym żyjemy, a pewnie i te co po nas będą, równie tej przywarze podległe zostaną.
 Co do przymiotów duszy, te tak w dziecięciu wzmagać należy, iżby się siało człowiekiem prawym, obywatelem zdalnym, chrześcianinem przykładnym.
 W człowieku prawym zawieram rozmaitość stanów. Urodzenie i skutek urodzenia, możność stawi młodego syna W. X. Mci w tej porze, iż będzie octoczony rozmaitego rodzaju sługami. Wprawiać go więc zawczasu do tego potrzeba, iżby był dobrym panem. Nie trzeba nadto wbijać w młody umysł przyszłej możności; umie się wkradać miłość własna i w dziecinne umysły, ale trzeba będzie, gdy się pora zdarzy, wznawiać rozmowy potoczne o obowiązkach panów względem sług. Niech wie, że nie dość jest być panem, ale trzeba być panem dobrym; niech wie, iż szczeremu przypadkowi możność i zacne swoje urodzenie winien; niech wie i wchodzi w to zawczasu czułem baczeniem, jak jest bolesna i uciążliwa strata wolności, a będzie umiał natenczas oszczędzać takową stratę tym, których los, a raczej niedościgłe przeznaczenie boże pod jego władzę i zwierzchność podda.
 Rodzicom i nauczycielom wypłacić się dosyć nie można. Starato powieść i prawdziwa, trzeba więc wpoić ją w umysł młody; żeby w nim z wiekiem i wzrostem gruntowało się należyte ku rodzicom i nauczycielom uszanowanie i wdzięczność.
 Obowiązki małżeńskiego stanu dojrzalszej porze zostawić należy; ta gdy przyjdzie, niech bierze naukę z zapatrywania się na okropne skutki małżeństw teraźniejszych modnych.
 Obowiązki przyjaźni znaleźć też tu mogą swoje miejsce. Mało jest takich, którzy wiedzą co przyjaźń, mniej nierównie, którzy to czynią, co wiedzą; a że i przedtem nie nadto prawdziwych przyjaciół widzieć trafiało się, świadczą rzadkie przykłady, które starożytność głosi i wielbi. Nie trzeba jednak w tej mierze rozpaczać : niech się stanie godnym przyjaźni, a przyjaciela znajdzie.
 Obywatelstwo, osobliwie w kraju wolnym, piętnem, że tak rzekę, być powinno umysłów. Kto się w tym stanie godnym człowieka urodził, istotną jest częścią ojczyzny swojej; na jej dobro powinien się wywnętrzać, jej zysk nad swój przekładać, a choćby i o stratę życia szło, chętnie je łożyć na tak świętą powinność. Niech bierze zasilenie z dzieł Greków i Rzymian; nie z tych jednak, gdzie przemoc wyższych gnębiła słabych; nie z tych, gdzie dla wewnętrznej niezgody upodlili się pod jarzmem, ale niech tam ze słodyczą czerpa naukę obywatelstwa, gdy w szczęśliwej swobodzie bardziej za-