Strona:Aleksander Świętochowski - Historja chłopów polskich w zarysie II (1928).djvu/463

przywracać swój obrządek, bądź przechodzić do katolicyzmu. Niewątpliwie ten manifest był wielkiem dla nich wyzwoleniem ze strasznej niewoli i niedoli, pozwolił im jawnie i bezpiecznie wyznawać swoją religję, ale stara maszyna despotyzmu była zbyt silna a jej rozpęd zbyt wielki, ażeby ją można było zahamować w ruchu nawet wolą carską. Pomimo więc tego aktu, pomimo wprowadzenia konstytucji, prześladowanie unitów w łagodniejszych formach trwało aż do zawalenia się państwa rosyjskiego w wojnie i zrodzonej przez nią rewolucji.

XV.

Materjalne położenie chłopów w Królestwie Polskiem. Oświetlanie ich potrzeb. Oświata prywatna. Niższe szkoły rolniczo-gospodarcze. Lud w literaturze XIX wieku.

 Materjalne położenie chłopa w Królestwie Polskiem po uwłaszczeniu było względnie pomyślne. Miał ziemi za mało, ale więcej niż w zaborze austrjackim, po części w pruskim^[1], nadto żywił się obfitemi służebnościami. Z układów o zniesienie ich i z parcelacji powiększał ciągle obszar swych grun-

1. Według Z. Ludkiewicza (Zadania naszej polityki agrarnej), różnice obszaru gospodarstw rolnych w trzech zaborach uwidoczniają się w następującej tablicy:
   

   W Królestwie Polskiem:
   Niżej 5	dziesięcin	64	proc.	ogólnej	liczby
   Średnie 5—20	„	33,1	„	„	„
   Wyżej 20	„	2,9	„	„	„