Strona:Album zasłużonych Polaków wieku XIX t.1.djvu/545

stanu szkół średnich i braku wyższych, w zupełnem była zaniedbaniu.
 Kiedy w roku 1842 Hipolit Cegielski, niepospolity filolog poznański, wykształcony w umwersytecie berlińskim (uczeń Boppa), ogłosił rozprawę O słowie polskiem i jego konjugacyach (w «Orędowniku naukowym» w Poznaniu), pracę gruntowną i ożywioną duchem nowszej umiejętności, nie zwróciła ona uwagi ówczesnych gramatyków naszych i w ciągu lat dziesięciu pozostała bez wpływu na przestarzałe pojęcia w gramatyce i sposób jej wykładu. Dopiero ks. Malinowski, gdy rozprawa ta wyszła w osobnem wydaniu 1852 roku, podniósł jej znaczenie naukowe w rozbiorze krytycznym, drukowanym w «Bibliotece warszawskiej» w r. 1854 r. W rozbiorze tym krytyk nasz występuje już jako znawca polszczyzny, obeznany z metodą i wymaganiami naukowego badania. Wkrótce potem, wybrany na członka Towarzystwa przyjaciół nauk poznańskiego, założonego w roku 1857, ogłosił w jego« Rocznikach» dwie prace krytyczne z zakresu gramatyki polskiej: jedną pod nagłówkiem «Zasady i prawidła pisowni polskiej przez deputacyę od król. Towarzystwa warszawskiego przyjaciół nauk wyznaczoną» (Poznań. 1859), w której roztrząsa «Wnioski» deputacyi tego Towarzystwa o ortografii z r. 1830; drugą p. n.» Krytyczny pogląd na zasady głosowni znanych autorowi gramatyk polskich» (Poznań 1863), w której ocenia opracowanie głosowni w 14-tu gramatykach polskich, podnosząc pomiędzy niemi naukowe stanowisko pracy Sucheckiego. Pomiędzy innemi drobnemi pracami w owym czasie ks. M. wystąpił także przeciwko prof. A. Małeckiemu z powodu rozprawy jego «O naturze spółgłoski j.» Krytyczna ta rozprawa nosi napis «Odpowiedź ks. Fr. Ks. Malinowskiego na rzecz prof. Małeckiego O spółgłosce j» (obie zamieszczone w «Szkole» lwowskiej, Poznań, 1868), gdzie już uwydatniła się wyraźnie różnica pojęć i stanowisk naukowych obu autorów.
 Głównym jednak przedmiotem zajęć uczonego plebana z Komornik w ciągu długiego lat szeregu było naukowe opracowanie gramatyki języka polskiego, którą ukończył w r. 1869 i wydał p. n. Krytyczno-porównawcza gramatyka języka polskiego, z dzisiejszego stanowiska lingwistyki porównawczej napisana (staraniem L. Rzepeckiego, Poznań, 1869-70, stron 660 wielkiej 8-ki), obejmująca obszerny wstęp, głosownię i «pierwoskładnię,» to jest wiadomości o tworzeniu się wyrazów, oraz naukę deklinacyi i konjugacyi. Jest to owoc samodzielnych i sumiennych studyów autora, dzieło w historyi naszej nauki niepospolite i ważne, gdyż Malinowski w oświetlaniu zjawisk języka polskiego uwzględnia jego przeszłość czyli rozwój historyczny) a prócz tego w wykładzie posiłkuje się metodą porównawczą. t. j. rozważa właściwości polszczyzny w związku z odpowiedniemi właściwościami języków pokrewnych, jak: litewskiego, starosłowiańskiego i innych. Zaznaczyć należy, że w dziele tem, równie jak i w innych pracach Malinowskiego, nieraz poglądy jego na życie i rozwój języka, tudzież związane z niemi tłómaczenia wielu zjawisk językowych nie odpowiadają istocie rzeczy, grzeszą dowolnością a tem samem nie są ściśle naukowe. Do takich np. należy mniemanie autora, że pewne formy gramatyczne języka polskiego wieku XVI-go są «organiczne» i «wzorowe,» a późniejsze z innem już zakończeniem — «nieorganiczne» i «skażone,» gdy tymczasem w gruncie rzeczy, formy językowe nowsze, tak dobrze w polskim, jak i w każdym języku żyjącym, powstają drogą naturalnych przekształceń wskutek działania pewnych sił psychicznych, podobnie jak powstało wiele innych form starszych, uważanych za wzorowe i prawidłowe. Niemniej także niesłuszne było dążenie Malinowskiego do wznowienia w dzisiejszym języku á pochylonego, które w XVIII-ym wieku zamarło w mowie żywej warstw ukształconych i dziś nie tylko za pomocą pisma, ale żadną siłą wskrzesić się nie da, Poprzestajemy na tych przykładach.
 W lat parę po wydaniu «Gramatyki,» jako jej dopełnienie ogłosił Malinowski Dodatek do gramatyki języka polskiego, obejmujący uzupełnienia i sprostowania niektórych usterków, dostrzeżonych przez autora. (W Poznaniu, nakładem L. Rzepeckiego, 1873, str. 67). W tymże roku wyszła także Malinowskiego Krytyka pisowni, zawartej w części VI Gramatyki języka polskiego większej prof. Ant. Małeckiego, (Poznań, 1873, str, 76). Z obszernych prac językoznawczych wydał jeszcze Malinowski Gramatykę sanskrytu, porównanego z językiem starosłowiańskim i polskim na podstawie sanskryckiej gramatyki Boppa (Poznań, 1872, w 8-e wielkiej, str. 88), dzieło, będące w głównej części przekładem gramatyki sanskryckiej Boppa, a prócz tego opatrzone licznemi i obszernemi uwagami Malinowskiego, odnoszącemi się do polszczyzny