Strona:Album zasłużonych Polaków wieku XIX t.1.djvu/537

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

względem humoru nikt z dotychczasowych naszych komedyopisarzy nie zdołał dorównać Fredrze, który, co jest rzeczą godną uwagi, był z natury swej bardzo poważnym i odznaczał się nawet pewną surowością; z tego też powodu, jeszcze malcem będąc, zyskał wśród swego otoczenia nazwę staruszka. W tym razie przypomina on również z natury poważnego Moliera, któremu bynajmniej nie ustępuje pod względem siły komizmu i umiejętności dosadnego charakteryzowania figur. Niektórych nawet jego komedyj jedyną zaletą jest humor, jak np. List, Pierwsza lepsza, Gwałtu, co się dzieje, Nikt mnie nie zna, Ciotunia; stąd można je nazwać farsami właściwie, gdyż ani idei, ani typów staranniej wykończonych nie posiadają. Inne liczne utwory Fredry zasługują całkowicie na nazwę komedyj, w których obok właściwego autorowi humoru spotykamy przedewszystkiem doskonałe typy. Taką komedyą jest Pan Geldhab, gdzie mamy wybornie skreślony typ dorobkiewicza ograniczonego i pragnącego rozgłosu i stosunków z wyższemi sferami, następnie Damy i huzary, komedya pełna humoru, zawierająca przepyszne typy kobiet kłótliwych, a obok nich poczciwych wojskowych, chwilowo ulegających przebiegłym kobietom; wogóle wizerunki oficerów w utworach Fredry, który sam służył w wojsku, są zawsze dodatnie i podobne do siebie, mianowicie są to ludzie poczciwi, otwarci, szczerzy, serdeczni, rubaszni i energiczni, ale bez głębszego wykształcenia i nietęgiej głowy. Zrzędność i przekora posiada również wyśmienicie odmalowane typy dwóch braci, kłócących się nieustannie i wciąż czyniących sobie naprzekór. Przyjaciele, komedya, coprawda rażąca nieprawdopodobieństwem, ale mająca wyborny typ żarłoka w osobie Smakosza, którego ideałem są dobrze przyrządzone potrawy. Dożywocie posiada, jak i powyższa komedya, pewne nieprawdopodobne sytuacye, natomiast odznacza się świetną charakterystyką typów: skąpca i lichwiarza Łatki, sprytnego i bezczelnego lokaja Filipa, hulaki i utracyusza Leona, a także poczciwych, lecz ograniczonych dwóch braci Lagenów, Taką samą świetnością kolorystyki i znakomitą plastyką osób odznacza się komedya Zemsta, posiadająca trzy doskonałe typy: zawsze zostającego w zgodzie z prawem rejenta Milczka, natury złośliwej, podstępnej, lisowatej i mściwej; cześnika Raptusiewicza, szczerego i otwartego, acz gwałtownego człowieka, wreszcie typ tchórza Papkina, udającego bezczelnie zucha i śmiałka. Najdoskonalszą komedyą Fredry są Śluby panieńskie, odznaczające się doskonałą budową, prawidłowym zupełnie przebiegiem akcyi i wybornie pochwyconemi z natury typami: wesołego trzpiota, w gruncie poczciwego chłopca, Gustawa; sentymentalnego mazgaja Albina i dwóch niewieścich postaci: energicznej i przedsiębiorczej Klary i łagodnej, tkliwej, ale bez sentymentalizmu, Anieli. Obie te postaci kobiece i dlatego także zasługują na uwagę, że właściwie pod względem wyrazistości rysów stanowią wyjątek w galeryi kobiet Fredry, które zazwyczaj są blado zarysowane i wszystkie mniej więcej na jedną modłę urobione, zwłaszcza młode kobiety, występujące w roli amantek.
Mniej udatnemi pod względem budowy i charakterystyki osób są: Cudzoziemszczyzma i Pan Jowialski, w obu tych komedyach jedynie humor ratuje sytuacyę, ponieważ ani przeprowadzenie akcyi, ani wykonanie wizerunków większości osób niczem się nie zaleca; jedynie postać główna drugiego z tych utworów, Jowialski, jest, jak to często widzimy u Fredry, z wielką prawdą i werwą odmalowana. Z prac ogłoszonych po śmierci autora, a napisanych po 1835 roku częściej już prozą niż wierszami, najlepszemi są komedye: Pan Benet, Dwie blizny, Godzien litości i Wielki człowiek do małych interesów, Pozostałe utwory mniejsze mają znaczenie ze względu na słabą stronę artystyczną, jakkolwiek humor w nich nie obniżył się w stosunku do poprzednio napisanych komedyj. Obok humoru drugą ważną niezmiernie zaletą utworów Fredry jest wielka umiejętność kreślenia różnego rodzaju ludzi typowych; komedye jego nie uwydatniają żadnych zgoła idei, nie poruszają żadnych kwestyj, istniejących w danej chwili wśród ogółu, nie odźwierciedlają życia społecznego i stosunków codziennych, natomiast są przepyszną bogatą galeryą typów różnego rodzaju, wziętych przeważnie z wyższych sfer społecznych, w których się sam autor obracał; jednostek warstw mieszczańskich (jak np. Kapka, oberżysta, Orgon w farsie «List» i t. d.) mamy stosunkowo bardzo niewiele, przytem w komedyi nie uwydatniają one cech właściwych sobie tak plastycznie, jak postaci wzięte z salonów. Osią opowiadania w utworach Fredry jest zwykle intryga miłosna, skupiająca pewne grono osób, wśród których zdarzają się