Słownik etymologiczny języka polskiego/wał

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Aleksander Brückner
Tytuł	Słownik etymologiczny języka polskiego
Wydawca	Krakowska Spółka Wydawnicza
Data wyd.	1927
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron
Artykuł w Wikipedii
Strona w Wikisłowniku

›››

[617] wał morski, ‘fala’; walić; rozwalić, rozwaliny; powalić, wywalić, zawalić; walnąć; Waligóra; nawała; przewał (w psałterzu: »wełny albo przewały«, ‘deszcze nawalne, nawalnica’; w biblji przewał, »deszcz« u Leopolity); walka, walczyć, waleczny, waleczność (tak samo czeskie); wałek, wałkować; wałkoń, ‘powsinoga’, wałkonić się, ‘wałęsać się’: »malusienieczki ptaszek leda gdzie wałkunia się«, r. 1584; wałowity, ‘ciężki’; obok wałęsać się są i odmianki: wałęgać się; wałkowaty; walatka i walka od walania (‘kulania, taczania’) jaj wielkonocnych: »walne jaje«; walać się, powalany i zawalany; walny, pierwotnie znaczy tyle co ‘silny’: »walny deszcz«; »walny sejm«; powała, ‘pułap’; powałka, ‘bułka’, częste w 16. wieku; wały, ‘baty’ (chyba do [618]walić); walcać się, u Orzechowskiego, ‘poniewierać się’, tu również należy (to nie niemieckie wälzen). Prasłowo; cerk. wał, ‘fala’, waliti i waljati, ‘toczyć’, i tak samo u innych Słowian. Lit. wēlti, ‘folować (sukno)’, welēti, ‘prać’, wolē, ‘kijanka’, wolioti, ‘toczyć’; ind. walati, ‘toczy się, obraca’; grec. elyō, ‘krzywię’; łac. volvo, ‘obracam’; niem. wühlen, ‘szperać’, dawne wellan, ‘toczyć’, nord. valr, ‘okrągły’. P. wełna, ‘fala’, obli. Tu należy i wymieniony powyżej (pod w, we) Wawel, zamiast Wąwel, ‘wąwóz’ albo ‘wądół’, Wąwelnica, czes. úwal, ‘dolina’, serb. uwala, ‘dolina’.

 wał, ‘okop, szaniec’, z niem. Wall i Welle, walec i wałek; niezawsze od poprzedniego da się odłączyć, np. u tkacza, przy studni i we młynie; »wałem ugniatają drogę« ; walec, walcować, ‘prasować, gładzić’, walcowy, walcowaty. Chociaż mówimy »walić sukno« (szczególniej na Rusi), mimo to słowa wałkarz i wałkarczyk odniesiemy do niem. walken, Walkmühle (p. folusz); walc, walec, taniec, walcować, z niem. Wälzer.