Słownik etymologiczny języka polskiego/kur
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
kur, kurek (na kościele, u strzelby, u beczki), dawniej jedyna nazwa ‘koguta’: »kury piały«, kuropienie (nigdy inaczej; kogut wyjątkowo i późno zachodzi); kura; kurka; kurzę (kurze); kurak; kurczę; kurny (Kurnik, mylnie przez ó pisany); kurzy; Kurza stopa (albo noga), ‘wieża na Wawelu’; nawet ‘odciski, nagniotki’, »po staropolsku kurzemi okami (niem. Hühnerauge) zowią«, jak Czesi. W licznych nazwach roślin; ‘primula veris’ (‘pierwiosnek’) i ‘anagallis’: kuroślep, kurześlep lub kurzoślep, kurzymor, ponieważ »ostrząc wzrok, służyły za lekarstwo przeciw kurzej ślepocie« (przeciw ‘niedowidzeniu w zmierzchu’, co się tak samo nazywa). Za niem. Hahn (u strzelby, beczki itd.) kur(ek) poszedł; i Litwini ‘kurek u strzelby’ gaidis nazywają; od gaidis, ‘kogut’. Dziś kogut zupełnie kura zastąpił, ale w 15.—17. wieku tylko »w pirwe kury«, itp. U wielu Słowian kurac, kurec (jak i w niem. Hahn) ‘członek’ oznacza, u nas w 16. i 17. wieku kurze i kuś, kuśka. Nazwy dla ‘kurnika’: kurzeniec i kurzętnik. Wywód trudny wobec tego, że kur ze Wschodu (od Babilonu-Assyrji) przybył, Homer go jeszcze wcale nie zna, Grecy dopiero w 7. wieku przed Chr. go nazywają; tem dziwniejsze nadzwyczajne znaczenie, jakiego w obrzędach religijnych i przesądach nietylko na całym Wschodzie, ale u nas i na Litwie ten wieszcz dnia (i przepędzacz złych duchów nocnych) zażywa. Nic łatwiej, niż twierdzić, że kur dźwiękonaśladowcze (przyrostkiem -r, jak rar, p. raróg, od pnia ku-ć, o wszelakich ‘głosach’, utworzone), ależ dźwiękonaśladowczem jest wyraźnie kokot, więc może raczej przypisać, jak dawniej stale twierdzono, nazwie tej irańskie pochodzenie, pożyczkę (np. z pers. churos, ‘kogut’, od churoszidan, ‘hałasować’, ?). W każdy sposób jest kur prasłowiańskiem, i to odwiecznem. Litwa go nie zna; jest u wszystkich Słowian. Por. kurzyniec (jak krowieniec), o ‘gnoju kurzym’, serb. słowień. kurac, ‘kuś’ (serb. kurjak, ‘wilk’, inne słowo), por. kuropatwa, cerk. kurig, ‘drużba’(?), z przyr. ig(?). Liczne zdrobniałe, między innemi i kuras (jako kurasz, kuraszek, mylnie odmazurzone ?), kuraś. Kurzeja, ‘kura nie znosząca jaj’. Ale »kury palić«, zamiast konkury, wedle franc. faire la cour (od łac. cortis, ‘dwór’). Kurować, kuracja, kuracjusz, jak kurator, kuratela, od łac. cura, ‘troska’, curare, prasłowa italskiego.
