Teozofja, „wiedza boska“, umiejętność, nabyta rzekomo przez bezpośrednie objawienie ze strony bóstwa, mająca Boga nie za przedmiot, jak teologja, lecz za sprawcę. Charakteryzuje ją nie tyle przedmiot wiedzy, co metoda, używana do jej nabycia a mianowicie refleksja intuicyjna, pochodząca rzekomo bezpośrednio od Boga, dociekanie, nie posługujące się sprawdzianem empirji. Teozof nie uważa się za badacza, lecz za illuminata, natchnionego mędrca, który wszystko wie lepiej, bo wie od samego Boga. Pogardza teologją i filozofją a logiczne rozumowanie zastępuje „intuicją“. Ta spekulacja mistyczna, zwana w nowszych czasach teozofją, powstała w Indjach jako nauka bramanów. W czasach chrześcijańskich przybrała formę gnostycyzmu. W średniowieczu stanowiła treść wierzeń sekt albigensów i katarów. Wyznawał ją cech alchemików i żydowska kabała. Przez reformację przeszła jako mistyczny gnostycyzm wraz z okultyzmem do masonerji, z którą ja łączy wspólność idei. Organizatorką współczesnej teozofji była K. P. Blawatska (Helena Piotrówna Hahn), zmarła w r. 1891, która wraz z pułkownikiem Olcott założyła w r. 1875 w Nowym Jorku związek okultystyczny pod nazwą Towarzystwa Teozoficznego, mający łączyć ludzi wszelkich ras, wyznań, płci i stanów w celu wykrycia nieznanych sił, tkwiących w człowieku a będących istotą bóstwa. W r. 1882 siedzibę towarzystwa przeniesiono do Adyar, miejscowości koło Madras w Indjach. Towarzystwo Teozoficzne rozpowszechniło się szybko w Europie i w innych częściach świata i posiada obecnie 23 sekcje, podzielone na 950 grup, zwanych tak jak w masonerji „lożami“. Po śmierci Bławatskiej kierowniczką Towarzystwa Teozoficznego w r. 1907 została Anni Besant (ur. w r. 1847), zajmująca wysokie stanowisko w hierarchji masońskiej jako „siostra 33 stopnia“ i wiceprezydentka najwyższej rady masońskiej. Ogólna liczba członków Towarzystwa Teozoficznego ma wynosić kilkadziesiąt tysięcy. Członkowie składają się z nowicjuszów, teozofów kierujących i mistrzów, mahatma („wtajemniczonych“). Ci ostatni są rodzajem nadludzi, zamieszkujących jakąś niedostępną okolicę Tybetu, którzy doszli do najwyższego stopnia doskonałości i, zamiast korzystać z nieograniczonego szczęścia, woleli wcielić się raz jeszcze w ludzkie postacie, aby kierować ludźmi. Do ich liczby mają należeć: Pitagoras, Aleksander Wielki, Orfeusz, Ozyrys, Mojżesz, Buddha, Chrystus i św. Paweł. Pomimo frazeologji, zaczerpniętej z chrześcijańskiej etyki, teozofja jest dokładnem odbiciem tybetańskiego buddyzmu, polega na monistycznym panteizmie, odrzucającym istnienie osobowego Boga, zaprzeczającym nieśmiertelności duszy indywidualnej, jest śmiertelnym wrogiem chrześcijaństwa a szczególnie religji katolickiej.
