P. J. Szafarzyka słowiański narodopis/§13
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | P. J. Szafarzyka słowiański narodopis |
| Wydawca | Zygmunt Schletter |
| Data wyd. | 1843 |
| Miejsce wyd. | Wrocław |
| Tłumacz | Piotr Dahlmann |
| Tytuł orygin. | Slovanský národopis |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały rozdział III |
| Indeks stron | |
KRAJ. Ode wsi Podgorja blisko Kysegu w stolicy Żelezny aż do ujścia rzeki Bojany w tureckiéj Arbanasyi w dłuż, a od Temeszwaru we Węgrzech i Negotina w Serbii aż do miasteczka Bieli w królestwie Benatskiém (weneckiém) i do Goricy, Terżyszcz (Triest) i Kopru w królestwie ilirskiém w szérz panuje u pospolitego ludu, z małémi wyjątkami, jeden i ten sam język słowiański, na trzy bardzo podobne narzecza podzielony, który najdogodniej i za zwyczajem już od innych wprowadzonym powszechném geograficzném nazwiskiém języka ilirskiego oznaczyć możemy. Ziemie przezéń bądź całkowicie, bądź to częściowo zajęte należą do dwóch państw, rakuskiego i tureckiego, i są te: w Austryi Sztyrja, królestwo ilirskie czyli Korutany, Krajna i ziemie pomorskie, królestwo weneckie, Węgry, Chorwacya, Sławonia, wojenne pogranicze węgierskie i Dalmacya z wyspami; w Turcyi Bosnia, Hercegowina, dawna Rasa czyli krajina od Nowego Brdu, Serbia, Czarnogórze, i Arnaucya. Zewnątrz tego okręgu żyją ludy tegoż języka używające szczególnie we Węgrzech w osadach aż pod Preszpurek się ciągnących, w Morawii w państwie Drnoholickiém (Podłużacy już język czeskomorawski przyjęli), a w Rossyi w gubernii Jekaterynosławskiéj i Chersońskiéj. Wszystkiego ludu w téj gałęzi liczy się do 7,246,000, z których 4,546,000 pod austryackim, 2,600,000 pod tureckim, 100,000 pod rossyjskim rządem pozostaje, — 3,803,000 są wyznania rzymskokatolickiego, 2,880,000 greckiego, 13,000 protestanckiego, a 550,000 mahometańskiego, pomijając nieznaczną liczbę zjednoczeńców czyli tak nazwanych Unijatów w Dalmacyi Chorwacyi i Sławonii.
ZNAMIONA. 1) e zam. ą: miesec (miesiąc), pamet (pamięć), peta (pięta), red (rząd), pet (pięć), meso (mięso), jak w bołgarskiém. 2) e zamiast y w przypadkowaniu: ribe (ryby), glawe (głowy), sestre (siostry), krawe (krowy), dare (dary), grjche (grzechy), knjige (knigi, książki), junake (junaki, bohatérowie). 3) i zam. y, jak w nowobołgarskiém: riba (ryba), kisza (deszcz), gibati (gibać, hybati), sin (syn), mi (my), wi (wy), ti (ty), przy czém d, n, t przed i zawsze twardemi pozostają, jak u Małorossyan, n. p. hoditi, czytaj jakby było napisane hodyty. 4) dj i j, w chorawckiém i dż zamiast żd: rodjen, rojen (rodzony), sudjen, sujen (sądzony), nudjen, nujen (znędzony, nuzen), żedja, żeja (żądanie, pragnienie, żizen), nudja, nuja (nędza), tudj, tuj (cudzy). 5) r zam. ż: more (morze), renem (żynię, pędzę, żenu), jere (który, jeż, jeżto), ar (aż), zar (czyż, zdaż), dokler (dokądże), ure, wre (już), tere (też); napotyka się, choć bardzo rzadko, i w dolnołużyskiem. 6) Gen. l. p. w przymiotnikach na -ga: dobroga, w chorwackiém dobrega, w korutańskiem dobriga (dobrego), zelenoga, zelenega, zeleniga (zielonego). 7) Piérwsza os. cz. teraźń. w l. mn. na -mo: igramo (gramy), sipamo (sypiemy), oremo (orzémy), pletemo (pleciemy), drżimo (dzierzemy), mjerimo (mierzémy), trgujemo (targamy).
NARZECZA. Jak lud językiem tym mówiący trzéma szczegółowémi nazwami narodowémi oznaczać się zwykł, Serbów, Chorwatów i Słoweńców, tak téż i trzy, aczkolwiek bardzo podobne narzecza w mowie jego zaraz na piérwszy rzut oka uznać można, serbskie, chorwatskie, i właściwe słoweńskie czyli korutańskie, które to trzecie dla lepszego rozróżnienia tém ostatniém imieniem, jako starożytniejszém, nazywać będziemy.
