Księga duchów/Księga pierwsza/Rozdział IV
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Księga duchów |
| Część | Księga pierwsza |
| Wydawca | Franciszek Głodziński |
| Data wyd. | 1870 |
| Druk | I. Związkowa Drukarnia |
| Miejsce wyd. | Lwów |
| Tłumacz | anonimowy |
| Tytuł orygin. | Le Livre des Esprits |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cała Księga duchów |
| Indeks stron | |
Istotami organicznemi nazywamy te, które mają wewnątrz siebie źródło czynne, dające im życie: rodzą się one, rosną, płodzą się jedne przy pomocy drugich i umierają; posiadają wyłączne organa, dla odbycia rozmaitych funkcij życia, stosownych do ich potrzeb zachowawczych. Należą do nich: ludzie, zwierzęta i rośliny. Do istot zaś nieorganicznych należą te, które nieposiadają żywotności, wolnego ruchu własnego i są zorganizowane ze skupienia mechanicznego materji, takiemi są: minerały, woda, powietrze, i t. d.
60. Czy to jest jedna i ta sama siła, która spaja pomiędzy sobą pierwiastki materji, tak w istotach organicznych jak i nieorganicznych?
„Jedna; prawo przyciągania jest wspólne wszystkim.“
61. Czy zachodzi jaka różnica pomiędzy materją ciał organicznych a nieorganicznych?
„Zawsze będzie to ta sama materja, z tą różnicą, że w ciałach organicznych bywa ona ożywioną.“
62. W skutek czego ożywia się materja?
„W skutek jej połączenia z pierwiastkiem żywotnym.“
63. Pierwiastek żywotny czy jest zawarty w jakiejś wyłącznej sile działającej lub jest on właściwością materji uorganizowanej, słowem, jest to skutek czy przyczyna?
„Jest jednem i drugiem. Życie jest to skutek wywołany przez działanie pewnego czynnika na materję; lecz czynnik ten bez materji nie jest życiem, tak samo jak i materja nie jest życiem bez tego czynnika. Daje on życie wszystkim istotom, które go chłoną w siebie i assymiluja ze swym organizmem.“
64. Widzieliśmy, że Duch i materja są to dwa pierwiastki, składające wszechświat; pierwiastek żywotny czy stanowi trzeci odrębny pierwiastek?
„Niezawodnie, jest to element konieczny do utworzenia wszechświata, lecz źródło jego leży w odmianach materji powszechnej; dla was będzie to pierwiastek jak kwasoród i wodór, chociaż istotnie nie są to pierwiastki pierwotne, wszystko bowiem bierze swój początek od jednego tylko pierwiastka.
— Ztąd zdaje się wypływać, że żywotność nie ma swej zasady w pewnym czynniku pierwotnym, lecz ją posiada we właściwości szczególnej materji powszechnej, powstającej z pewnych jej odmian?
„Jest to następstwo tego, o czem już mówiliśmy.“
65. Pierwiastek żywotny czy zawiera się w którymkolwiek ze znanych nam ciał?
„Nie; bierze on swe źródło w płynie powszechnym, jest tem, co nazywacie płynem elektrycznym używotnionym lub płynem magnetycznym. Ma on własność pośrednią i jest spójnią, łączącą Ducha z materją.“
66. Pierwiastek żywotny czy jest jeden i ten sam, dla wszystkich istot organicznych?
„Jeden; bywa tylko zastosowywanym do gatunku. Jest on tem, co daje ruch swobodny i własność czynną, oraz wyróżnia od istot nieożywionych; sam ruch materji nie jest jeszcze jej życiem, ruch może ona otrzymywać z zewnątrz, lecz nadać go dowolnie innym nie jest w stanie.“
67. Żywotność czy jest stałym przymiotem czynnika życiowego albo rozwija się ona w skutek samej gry organów?
„Może rozwijać się tylko wspólnie z ciałem. Powiedzieliśmy przecie, że czynnik sam bez materji nie jest jeszcze życiem? Potrzeba połączyć obiedwie te rzeczy, by wywołać zjawisko życia.“
— Czy można tak powiedzieć: żywotność pozostaje dotąd w stanie ukrytym, dopóki czynnik życiowy nie połączy się z materją?
„Tak jest w istocie.“
Całość organów formuje pewnego rodzaju mechanizm, który nabiera popędu do działalności, albo w skutek czynności wewnętrznej lub też od pierwiastku żywotnego w nim zawartego. Pierwiastkiem żywotnym jest siła ruchu istot organicznych. Tak samo jak czynnik życiowy nadaje popędy organom, podobnież i one nawzajem rozwijają działalność czynnika życiowego jak się to okazuje przy wywoływaniu cieplika przez tarcie.
68. Śmierć u istot organicznych, w skutek czego następuje?
„Z wycieńczenia organów.“
— Śmierć czy można porównać do ustania ruchu w popsutej maszynie?
„Tak jest, sprężyna musi pęknąć, gdy machina jest źle narządzoną; ciało gdy jest chore, życie z niego ustąpić musi.“
69. Uszkodzenie serca, dla czego prędzej wywołuje śmierć, jak uszkodzenie każdego innego organu?
„Bo serce jest maszyną życia; serce atoli nie jest jedynym organem, uszkodzenie którego sprowadza śmierć, jest ono tylko jednem z głównych kół w mechanizmie zwierzęcym.“
70. W chwili śmierci, co się staje z materją i z pierwiastkiem żywotnym?
„Bezwładna materja rozkłada się, i z niej się tworzą nowe organizmy; pierwiastek zaś żywotny powraca do swej odnośnej massy.“
Pierwiastki martwej organicznej istoty podlegają nowym połączeniom, zkąd powstają nowe istoty; te zaś ostatnie czerpią w źródle powszechnem pierwiastki życia i ruchu, chłoną i przywłaszczają, by je napowrót oddać, gdy życie ustanie.
Organa są jakby napojone płynem żywotnym. Płyn ten nadaje wszystkim częściom organizmu działalność, która w razie uszkodzenia działa zabliźniająco lub naprawia czynności chwilowo w organizmie popsute. Lecz gdy główne organa w organizmie zostały już zniszczone lub za nadto nadwerężone, wtedy płyn życiowy, nie będąc w stanie więcej utrzymywać ruchu życiowego, ustępuje i istota umiera.
Organa mniej więcej muszą jedne na drugie oddziaływać koniecznie; a to wzajemne oddziaływanie jest skutkiem harmonji spoczywającej w ich całości. Gdy zaś jakakolwiekbądź przyczyna zniszczy tę harmonję, natenczas czynność ich powstrzymuje się jak zatrzymuje się pospolity mechanizm, w którym się główna część popsuła. Podobne to do zegaru, zużytego lub popsutego, któremu sam chód nie jest już w stanie przywrócić właściwego ruchu.
Daleko dokładniejszy obraz śmierci będziemy mieli w przyrządzie elektrycznym. Przyrząd ten ma właściwość zbierania elektryczności, podobnie jak się zbiera każde ciało w stanie ukrytym. Zjawisko elektryczne objawia się jednak wtedy, gdy płyn zostanie wprowadzony w stan oddziaływania, w skutek jakiejkolwiek szczególnej przyczyny; a gdy to nastąpi, można powiedzieć, że przyrząd jest w stanie życia.
Z usunięciem czynnika, zjawisko ustaje: przyrząd wtedy powraca do stanu biernego. Stosownie do tego możnaby porównać ciała organiczne do pewnego rodzaju stosów lub przyrządów elektrycznych, w których działalność płynu wywołuje zjawisko życia: ustanie tej czynności jest śmiercią.
Ilość płynu nie jest bezwzględnie jednaką we wszystkich istotach organicznych; zmienia się ona podług rodzajów; nie jest nawet stałą w jednej i tej samej jednostce, chociażby ta należała do jednego i tego samego gatunku. Niektóre z nich bywają przepełnione aż do zbytku, gdy u innych znajduje się on w nieznacznej ilości; ztąd wypływa u niektórych silniejsza czynność żywotna, moc utrzymywania życia, czem wykazuje się pewnego rodzaju zbytek życiowy.
Płyn żywotny wyczerpuje się, i może nie wystarczyć na podtrzymanie życia, gdyby nie był odnawianym przez chłonięcie i przywłaszczenie substancij, które go w sobie zawierają.
Płyn żywotny może przechodzić od jednej istoty do drugiej. Ta, która posiada więcej, może go udzielić, innej mniej posiadającej, na mocy czego w niektórych wypadkach powołać ją można na nowo do życia w chwilach bliskiego zgonu.
71. Rozum czy jest przymiotem pierwiastku żywotnego?
„Nie, gdyż i rośliny żyją, jednak nie myślą: mają one tylko życie organiczne. Rozum od materji jest niezależnym, ponieważ ciało może żyć i bez rozumu; rozum może objawiać się na zewnątrz, za pomocą tylko organów materjalnych; potrzebne jest połączenie Ducha, by zrobić rozumną materję uzwierzęconą.
Rozum jest właściwością szczególną, nadaną niektórym istotom organicznym, która wspólnie z myślą, nadaje im wolę działania, samopoznanie o swej istności i osobistości, tudzież zdolność porozumiewanie się ze światem zewnętrznym i do zaspakajania swych potrzeb.
Stosownie do tego wyróżniamy: 1. istoty nieżyjące, utworzone z materji samej, bez żywotności i bez rozumu: są to ciała surowe; 2. istoty żyjące niemyślące, utworzone z materji i obdarzone siłą żywotną, lecz pozbawione rozumu i 3. istoty żyjące, myślące, utworzone z materji, obdarzone żywotnością i nadto posiadające pierwiastek rozumny, który czyni je zdolnemi myśleć.
72. Gdzie jest źródło rozumu?
„Mówiliśmy już o tem: w rozumie powszechnym.“
— Czy można powiedzieć, że każda istota czerpie pewna część rozumu ze źródła powszechnego i przywłaszcza go sobie podobnie jak pierwiastki życia materjalnego?
„Porównanie niedokładne, albowiem rozum jest zdolnością właściwą każdej istocie, i tworzy jej moralną osobistość. Zresztą musicie wiedzieć, że istnieją rzeczy, których człowiek nie może zbadać; ta należy do rzędu takich w obecnej chwili.
73. Czy instynkt jest niezależny od rozumu?
„Nie, nie całkiem, albowiem jest tylko pewnego rodzaju rozumem. Instynkt jest rozumem niewyrozumowanym, niesamowiednym, za pomocą którego wszystkie istoty zaspakajają swe potrzeby.“
74. Czy da się oznaczyć granicę pomiędzy rozumem a instynktem, t. j. określić dokładnie, gdzie się kończy jeden, a zaczyna drugi?
„Nie; częstokroć bowiem zlewają się one razem, pomimo to można z łatwością wyróżnić czyny instynktowe od czynów rozumnych.“
75. Czy jest to prawdą, że zdolności instynktowe osłabiają się w miarę rozwoju zdolności umysłowych?
„Nie; instynkt istnieje zawsze, tylko człowiek zaniedbuje go rozwijać. Instynkt tak samo jak rozum prowadzi nas do dobrego; kieruje nami prawie zawsze, i często daleko trafniej od samego rozumu; nigdy nie błądzi.
— Rozum dla czego nie zawsze bywa przewodnikiem nieomylnym?
„Byłby wtedy nieomylnym, gdyby nie paczono go przez złe wychowanie, pychę i samolubstwo. Instynkt nie rozumuje; rozsądek zaś poddaje popędy wyborowi woli, i tem samem daje mu swobodną wolę.“
Instynkt, to rozum początkujący, który od właściwego rozumu tem się różni, że objawy jego bywają zawsze samodzielne, gdy tymczasem pochodzące od rozumu, bywają skutkiem kombinacji i czynu wyrozumowanego.
Instynkt podlega zmianom, stosownie do potrzeb. U istot obdarzonych samowiedzą i pojmowaniem rzeczy zewnętrznych, łączy się on z rozumem, t. j. z wolą i wolnością.
.jpg)
