Encyklopedyja powszechna (1859)/Alkohol etylowy
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Alkohol etylowy |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Alkohol etylowy (Alkohol zwyczajny, wyskok, spirytus) zawiera rodnik etyl C₄ H₅, (ob.); zwykle otrzymuje się na wielką skalę przez fermentacyję cukru owocowego (ob) i stanowi najważniejszą część składową wielu napojów spirytusowych, jak piwa, wina, miodu, araku i rozmaitych wódek. Alkoholowi właśnie napoje te zawdzięczają głównie własność rozgrzewania i upajania, której wszakże jemu tylko wyłącznie przypisywać nie można; doświadczenie bowiem wskazuje, że stare wina lub miody posiadają nieporównanie większą moc upajającą, niż inne płyny spirytusowe, stosunkowo nawet daleko więcej alkoholu zawierające. Alkohol zupełnie czysty, w stanie bezwodnym, jest cieczą bezbarwną, bardzo ruchliwą c. gat, 0,79, przenikającego, lecz przyjemnego zapachu, smaku ostrego i mocno palącego, co pochodzi od chciwego zabierania przezeń wody z tkanki języka; wrze w + 78° C, a w zwyczajnej temperaturze bardzo łatwo się ulatnia. Z wodą miesza się we wszystkich stosunkach, i przy mieszaniu zagrzewa się widocznie, a nawet z powietrza ją przyciąga i dla tego powinien być przechowywanym w naczyniach szczelnie zamkniętych. Z powodu tak wielkiego powinowactwa do wody, alkohol bezwodny jest dla żyjących organizmów trucizną, niszczy bowiem funkcyje żywotne wszystkich tkanek, łącząc się z wielką chciwością z wodą w nich zawartą, i oprócz tego wywiera jeszcze właściwe działanie chemiczne, ścinając białko i inne ciała, w soku krążącym w tych tkankach rozpuszczone. Dla tych własności alkohol mocny, mało zawierający wody, używa się do zachowania od zepsucia ciał organicznych, jak np. przedmiotów zoologicznych, preparatów anatomicznych i t. p. Rozwiedziony jednak stosowną ilością wody nie działa tak gwałtownie, i jeżeli w tym stanie w małych ilościach przyjmowany będzie, działa na cały organizm ożywiająco; w większych zaś ilościach sprawia odurzenie, które aż do zupełnej utraty zmysłów dochodzić może. W cieple zwyczajném alkohol w powietrzu, ani nawet w czystym tlenie, nie zmienia się wcale; w wysokiej zaś temperaturze, łatwo się zapala; i bezwodny daje płomień jasny, który na zimnych przedmiotach z nim zetkniętych osadza węgiel; zaś wodę zawierający wydaje płomień blady, nie osadzający węgla, i w świetle słoneczném prawie niewidzialny; gorąco jednakże jakie przytém powstaje jest bardzo znaczne. Produktami zupełnego jego spalenia są: woda i kwas węglany, ciała bez zapachu; dla tego spirytusu w codzienném życiu używa się zwykle do gotowania i ogrzewania na małą skalę np. tak zwanych maszynek do kawy i t. p. Ponieważ alkohol bezwodny w największem nawet zimnie, jakie zdołano sztuką otrzymać, wcale nie krzepnie, użyto go zatem do ciepłomierzów, służących do oznaczenia bardzo nizkich temperatur, w których rtęć (merkuryjusz) powszechnie na ciepłomierze używana, zamarza. Alkohol rozpuszcza bardzo wiele ciał, i dla tego tak w laboratoryjach, jako też w farmacyi i sztukach znajduje wiele zastosowań. Tynktury apteczne, wódki pachnące, są roztworami lub wyciągami rozmaitych ciał w alkoholu. Wiele lakierów szybkoschnących, werniksy, politury, są roztworami żywic w alkoholu. Starożytni Grecy i Rzymianie, którym sztuka destyllacyi znaną nie była, nie znali także alkoholu; prawdopodobnie alkohol czysty, z wodą tylko zmieszany, zaczęły wyrabiać północne ludy Europy; czasu jednakże, kiedy to nastąpiło, oznaczyć niepodobna. Obecnie alkohol otrzymuje się na wielką skalę w osobnych zakładach zwanych gorzelniami, przez fermentacyję (ob.) cukru owocowego, w skutek której tenże rozpada się na alkohol i kwas węglany, który jako gaz ze wzburzeniem z cieczy fermentującej uchodzi. Materyjałami, które w Europie powszechnie służą do wyrabiania alkoholu, są albo ciała zawierające cukier gotowy, jak buraki cukrowe, melass i t. p. albo też materyjały zawierające mączkę (ob.), jak różne gatunki zbóż, kartofle i t. p. Ponieważ jednak mączka, jako w wodzie nierozpuszczalna, nie może przejść w fermentacyję, należy ją zatém zamienić na cukier, i ten dopiero poddać fermentacyi. Przemiana mączki w cukier dokonywa się przez działanie, zwane zacieraniem; w niej materyjały takie jak zboża ześrutowane, kartofle zaś ugotowane, rozgniecione i roztarte, mieszają się jak najdokładniej z właściwą ilością wody i słodu, a następnie za pomocą wody wrzącej lub pary, doprowadzają do temperatury około 50° R. w której mączka przez działanie tak zwanego diastazu (ob.), materyi azotowej skiełkowanego jęczmienia, czyli słodu, najłatwiej się zamienia na cukier. Przemiana ta nie nagle się odbywa, dla tego massę zwaną zacierem, zostawia się na pewien czas w spokojności, następnie wystudzi-wszy ją szybko w płaskich naczyniach zwanych chłodnicami, dodaje się drożdży i w kadzi poddaje fermentacyi. W skutek właściwego działania drożdży, cukier, rozpada się na alkohol, który w cieczy zwanej teraz robotą, pozostaje, i kwas węglany, który jako gaz ze wzburzeniem uchodzi; co właśnie nazywają robieniem, czyli fermentacyją. Po ukończeniu fermentacyi mamy już w robocie wyfermentowanej wyrobiony alkohol, należy go tylko oddzielić od wody, łupin i innych części z któremi jest zmieszany, co uskutecznia się najczęściej w aparatach zwanych destylacyjnemi (ob.), a czynność zowie się destylacyją (ob.); odbywa się zaś na zasadzie większej lotności alkoholu niż wody. Z wspomnionej mieszaniny, za jej ogrzaniem do wrzenia, alkohol jako lotniejszy, prędzej zamieni sie w parę niż woda, która wszakże współcześnie z nim ulatywać będzie, lecz w oddzielnych na to przeznaczonych częściach aparatu (talerze) skrapla się; alkohol zaś jako lotniejszy dalej przechodzi w stanie pary, która ostatecznie skrapla się w oziębiaczu, chłodzonym zewnętrznie zimną wodą. Tym sposobem otrzymany surowy produkt, zwany u nas okowitą (ob.), już może być przedmiotem handlu, a rozwolniony używa się jako wódka zwana prostą, która zawiera od 50 do 52 cz. na sto czystego alkoholu; na lepsze jednak gatunki wódki musi być oczyszczony w destylarniach od innych nieprzyjemnego zapachu alkoholów, współcześnie z nim w fermentacyi utworzonych; mianowicie od tak zwanego olejku fuzlowego, który jest alkoholem amylowym; i innych jeszcze ciał. Oczyszczenie najczęściej następuje przez działanie węgla drzewnego, grubo sproszkowanego, i powtórzoną kilkakrotnie destyllacyję. Niedawno dopiero odkryto, że twarde mydło sodowe doskonale zatrzymuje alkohol amylowy, i że przez jednorazową z nim destylacyję, otrzymać można alkohol zupełnie czysty, nie posiadający przykrego zapachu. Lubo znaczna jest różnica w punkcie wrzenia wody i alkoholu, ponieważ jednak, jak wiemy, ten ostatni bardzo uporczywie zatrzymuje wodę, przez wielokrotnie nawet powtórzoną destyllacyję, nie można otrzymać alkoholu bezwodnego. Dla zabrania mu reszty wody potrzeba użyć wapna gryzącego (ob.); z niém alkohol czas niejaki zostawić, następnie destylować.
