12 lat w kraju Jakutów/Nazwy pokrewieństw jakuckich
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | 12 lat w kraju Jakutów |
| Wydawca | Drukarnia Fr. Karpińskiego |
| Data wyd. | 1900 |
| Druk | Drukarnia Fr. Karpińskiego |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Ilustrator | Wacław Sieroszewski |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Törüt (tördö) — pochodzenie. Törüt-tärim — moi przodkowie, od töröt — rodzić. Po ujgursku törü — obyczaj, prawo.
Äbügä — przodek. Öbüs — płciowy organ męzki. Abas — płciowy organ żeński. Känängäski — macica.
Äsä — dziad, brat dziada. Po ujgursku äczi — ciotka, starszy brat, stryj, młodszy brat ojca, äczü — ojczulek lub dziad. Chos äsä — pradziad, brat pradziada. Chos znaczy: podwójnie, chos-chos — raz na raz, warstwa na warstwę.
Äbä — babka, siostra babki. Po ujgursku äb — dom, gniazdo; jakuci często nazywają najstarszą, pierwotną sadybę rodu — äbä. Chos äbä — prababka oraz jej siostry.
Abaga — starszy brat ojca rodzony lub stryjeczny, ojciec matki. Po ujgursku apa — ojciec, dziad; w połączeniu z äczü (äczü apa) — przodek.
Aga — ojciec; wogóle starszy. Po ujgursku akang — ojciec. Od tegoż pierwiastku pochodzą turecki: aga — pan, naczelnik oraz kirgizki: äkä.
Agas — starsza siostra rodzona oraz stryjeczna, starsza wiekiem synowica wogóle starsza wiekiem osoba. Pytając się o stosunek wieku, jakuci bez względu na płeć mówią: agas du ? bałys du — czy starszy? czy młodszy; bałys — młodszy.
Ubaj lub bij — starszy brat rodzony oraz stryjeczny; młodszy brat ojca rodzony oraz stryjeczny, starszy wiekiem synowiec; wogóle wszelki krewny w linii męzkiej, starszy wiekiem od mówiącego, a młodszy od jego ojca; wreszcie — wszyscy starsi ludzie w obrębie ojcowskiego rodu (ag a usa). Po ujgursku bäk — książe, naczelnik, szlachcic. Od tegoż pierwiastku pochodzi bäj.
Ini — młodszy brat, młodszy wiekiem stryj oraz synowiec; wogóle wszelki młodszy krewny w obrębie ojcowskiego rodu (aga usa), który nie mógłby być synem.
Surdżu — ? tak nazywają kobiety młodszych od siebie braci rodzonych, stryjecznych, przyrodnich, a nawet bratanków i stryjecznych wnuków (w zwrotach bardziej poufałych).
Surus — ? też nazwa wyłącznie używana przez kobiety i oznacza stryja młodszego od nich wiekiem.
Sangas — ciotka, siostra ojca rodzona oraz stryjeczna starsza wiekiem od niego, żona stryja, żona starszego brata rodzonego stryjecznego oraz żona starszego wiekiem bratanka, ale zawsze starsza wiekiem od mówiącego.
Ädżij — ciotka, siostra ojca rodzona lub stryjeczna młodsza wiekiem od niego; starsza od mówiącego siostra rodzona lub stryjeczna, starsza wiekiem bratanka; w niektórych miejscowościach — macocha.
Bałys — młodsza siostra rodzona oraz stryjeczna, młodsza wiekiem od mówiącego siostra ojca, młodsza bratanka; wogóle wiek młodszy.
Siän — wnuk lub bratanek, wogóle trzeci stopień pokrewieństwa.
Siänczär — prawnuk oraz stryjeczno—stryjeczny bratanek, wogóle czwarty stopień pokrewieństwa.
Sygan ? — dzieci oraz wnukowie dwóch sióstr wzajem dla siebie; pokrewieństwo sy(g) jest bardzo dalekie (urułubat) na granicach ojcowskiego rodu (aga us); jest to pokrewieństwo, które nie przeszkadza związkom małżeńskim. W linii żeńskiej poczyna się ono już w drugim stopniu, w linii męzkiej obyczaj dawniej kazał za sy(g) uważać stopień dziewiąty, a obecnie stopień co najmniej czwarty.
Iä — matka, wogóle — samka u zwierząt.
Ogo — dziecko, pasierb, każdy znacznie młodszy krewny, wreszcie każdy młodszy znacznie członek ojcowskiego rodu (aga usa).
Uoł — chłopiec, syn, synowiec, młodszy wiekiem szwagier, wreszcie rozmaite stopnie zstępnego pokrewieństwa, oznaczane dokładniej przez dodatki opisowe: syn brata, stryja, synowca.
Kys — dziewczyna, córka, synowica, rozmaite stopnie pokrewieństwa zstępnego, oznaczone bliżej przez dodatki opisowe: córka brata, siostry, stryja, synowca i t. d.
Yczczat — potomek.
Är — mąż wogóle mężczyzna. Ogonnior — stary, poufale — mąż, gospodarz.
Ojoch — żona. Ämächsin — stara, poufale — żona gospodyni. Dżachtar — kobieta, moja kobieta — żona.
Uru — krewni, chan-ät nru — pokrewieństwo z krwi i ciała, pokrewieństwo przez ojca, taj uru — pokrewieństwo przez matkę.
Taj — wuj, brat matki; ułachan (wielki) tąj — starszy brat matki, aczczigij (mały) taj — młodszy brat matki.
Taj sangas — żona wuja. Syn wuja starszy wiekiem od mówiącego: aczczigij taj, młodszy wiekiem od mówiącego — chos taj; żona pierwszego, — aczczigij taj sangas, żona drugiego — chos Icinit. Córka starszego brata matki starsza wiekiem od mówiącego — taj agas; młodsza wiekiem od mówiącego — taj bałys. Wnuk wuja — taj siän. Siostra starsza matki — taj agas. Młodsza siostra matki — taj bałys. Ich mężowie — taj kütüö.
Tojon — ojciec męża, właściwie znaczy: pan gospodarz, naczelnik.
Chotun — matka męża, właściwie znaczy: pani, gospodyni.
Aga kyłyn — teść, ojciec żony, jej dziad lub stryj. Tüngür — również ojciec żony, jej dziad lub stryj, ojciec żony mego syna, synowca, wnuka wreszcie wszelki powinowaty mężczyzna, swat, konieczny członek weselnego orszaku, przedstawiciel połączonych przez małżeństwo rodów. Billäch też znaczy powinowaty, a właściwie: znajomy.
Iä kyłyn — teściowa, ciotka albo babka żony. Chodogoj — również matka, ciotka albo babka żony, matka żony mego syna, synowca, wnuka, wreszcie wszelka powinowata, swatka, kobiety należące do dwóch różnych rodów połączonych przez małżeństwo.
Uał kyłyn — szwagier, brat żony rodzony oraz cioteczny lub stryjeczny.
Agas kyłyn — starsza siostra żony, starsza bratanka żony lub jej siostra cioteczna.
Kürä bałys — młodsza siostra żony, młodsza bratanka żony lub jej siostra cioteczna . Kürä (ogrodzenie) bałys znaczy dosłownie — młodsza siostra z tegoż podwórza.
Kütüö — ? mąż mojej starszej siostry; z dodatkiem taj — mąż starszej siostry mojej matki.
Kütüöt — zięć oraz mąż mojej młodszej siostry i młodszych sióstr mej matki.
Kinit — synowa oraz żona młodszego brata. Żona starszego brata — sangas.
Bärgäń — mówi żona młodszego brata żonie starszego brata.
Badżja — mówi żona starszego brata żonie brata młodszego.
Kiräniach aga — ojczym, właściwie ojciec przybyły; kiräniach iä — macocha.
Itäch uoł — przybrany brat (chłopiec), Itäch kys — przybrana siostra (dziewczyna).
Igirä — bliźnięta. Nazwy wdowca lub wdowy nie mają jakuci.
