Wesele (Wyspiański)/Akt III

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Stanisław Wyspiański
Tytuł	Wesele
Podtytuł	Akt III
Wydawca	nakład autora
Data wyd.	1901
Druk	Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	skany na Commons
Inne	Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron
	Artykuł w Wikipedii

SCENA 1. GOSPODARZ.

(chodzi tam i sam; zatrzaskując zamyka to jedne, to drugie drzwi, które ktoś od zewnątrz otworzy; wreszcie znużony położył się na zestawionych krzesłach, drzemiący. Pokój jest ciemny).

SCENA 2.
GOSPODARZ, POETA, NOS, PAN MŁODY, GOSPODYNI, PANNA MŁODA

POETA

Spił się, no!

GOSPODARZ

zwyczajna rzecz:

powinien mieć polski łeb

i do szabli i do szklanki

— a tymczasem usnął kiep.

NOS

do szklanki i do kochanki, —

— chociaż nie, — chociaż nie; —

rzecz mi się inaczej widzi,

coś mnie tak pod sercem rwie,

może z tego będzie co; —

wino, wódka, — to nie to,

czynnik główny:.... miecz

GOSPODARZ

miecz, — miecz, czynnik główny miecz

POETA

dziwna rzecz, — dziwna rzecz;

połóżcie go spać

PAN MŁODY

szarpie sie

NOS

widzi mi się, jestem w lesie;

uciekają drzewa precz....

PAN MŁODY

czy cię nudzi?

NOS

wszystko nudzi,

wszystko mi się przykrzy już;

koło serca mi się studzi,

odleciał mnie Anioł stróż;

ino mi się widzi las

i te drzewa lecą precz:

wszystko hula: has, has, has

PANNA MŁODA

to sie spił

POETA

ciekawa rzecz

GOSPODARZ

wszystko zawsze jest ciekawe,

wszystko interesujące

PAN MŁODY

własny ton, muzyka duszy;

ton, przez który dusza krzyczy

POETA

ciszej — czegoś sobie życzy

NOS

kapkę wina, w gardle suszy

POETA

masz, —

NOS (do poety)

znam, znam, eviva l’arte,

życie nasze nic nie warte:

kult Bachusa i Astarte.

Ha! trza znosić Fata, Los,

konsekwentnie próżny trzos;

o Wielkościach darmo śnić,

trzeba żyć, trzeba żyć. —

Bonaparte, ten miał nos

GOSPODARZ
(ze swego miejsca)

gdzieżeś ty się tak uwinoł,

ledwo drugi dzień wesela,

jużeś powalony z nóg

NOS

chciałem, żebym w tłumie zginął,

żeby się tak zniwelować,

zanurzyć się po szczyt głowy

w ten świat zdrowy;

indywidualność zdusić,

do prostoty się przymusić;

ale cóż, kiedy natura

rozśpiewała moją duszę;

mimo, żem chciał się pogłębić,

na plan pierwszy wstąpić muszę, —

czuję! psiakrew, serce czuję...

POETA

nie żarty, choroba serca;

po cóż pijesz

PAN MŁODY

niebezpieczno,

ach to już prawie szaleństwo

GOSPODARZ (mrucząc)

a jednak i to... męczeństwo:

żyć z tą pustką w duszy wieczną

NOS

piję, piję, bo ja muszę,

bo jak piję, to mnie kłóje;

wtedy w piersi serce czuję,

strasznie wiele odgaduję:

tak po polsku coś miarkuję, — —

szumi las, huczy las:

has, has, has.

Chopin gdyby jeszcze żył,

toby pił, — —

has, has, has,

szumi las, huczy las

POETA

połóż-że się na kanapie,

jak się wyśpisz, pójdziesz w tan

NOS

tańcowałem z Morawianką,

nikt jej nie chciał w taniec brać,

przecie mnie na litość stać:

ona chłopka, a ja pan,

jak się prześpię, niech poczeka

GOSPODARZ (majacząc)

sen, — sen: — niech poczeka tam;...

długa droga i daleka,

jedzie drogą wielki pan

POETA (do brata)

coś się marzy — —?

GOSPODARZ

i ja śpiący

GOSPODYNI (do męża)

podź na łóżko, zgotowione

GOSPODARZ

nie, — zostanę tu w fotelu.

(ku Nosowi)

He, dobranoc przyjacielu,

tych prawdziwych już niewielu

NOS
(układa się na sofie; do pana młodego:)

całowałem Morawiankę

a trzymałem flaszkę w łapie

flaszka mi się przechyliła

i czuję, że wino kapie;

szkoda wina; — w tem przyczyna,

że trzymałem flaszkę w łapie;

chciałem wyjąć korek, a tu

korek coraz na spód idzie;

myślę sobie, daj go katu,

wyciągnę korek za włos,

na włos długi Morawianki

a ona poszła po szklanki;

no ale się jakoś stało,

że wypiłem flaszkę całą

i... musiałem wypić włos!

i to mnie tak rozmarzyło,

żem się kochać począł naraz, —

chcę całować drugi raz

i tutaj nowy ambaras,

bom runął jak, jak, — jak głaz

PAN MŁODY

pamiętaj na drugi raz:

wprzód całować, potem pić

POETA

wprzódy zmarnieć, potem żyć

GOSPODYNI

a podźcie juz, niechze śpiom

NOS

tom te rom tom, tom, tom, tom

PANNA MŁODA

ostawcie ich, podźcie już

POETA

ciekawy stan takich dusz

PAN MŁODY

my jeno znamy połowę

o sobie, — któż resztę wie — — ?

POETA

gdzieto człowiek chadza w śnie:

straszno tam, tutaj źle;

prawie codzień myślę o tem:

jak to długo może trwać

NOS

na ten temat myślę codzień;

jak się wyśpię, powiem mowę, —

chce mi się okrótnie spać,

najlepiej na ten temat śpie

PAN MŁODY

całe ciało zlane potem

POETA

trza mu suknie insze wdziać

NOS

Wieczność, — czy tak rozumiecie — ?

Nieskończoność — hej, gdzieś, hej, —

ty mi panno wina lej;

spłyniem, inni po nas przyjdą

GOSPODARZ

czy oni już raz ztąd wyjdą!

nie tłuczcie się, — ruszaj tam,

chcę mieć spokój, chcę być sam

NOS

spłyniem, inni po nas przyjdą

uciekajcie, kysz a kysz,

après nous le déluge^[1]

(Nos zasypia na sofie, gospodarz na fotelu i krzesłach i tak już śpiący obaj pozostają.)

SCENA 3. CZEPIEC, MUZYKANT.

(we drzwiach weselnych)

CZEPIEC

durny gajdusie,

piniądze, tobyś chcioł brać

MUZYKANT.

nie gawędźcie gospodorzu,

połóżcie się spać;

niech se potańcują inni

CZEPIEC.

psiekwie, — mieście grać powinni;

to mnie kazujecie lezeć,

jagem wom zesypoł piniądze. —

Patrzyć! — jak wam pyski spiere.

Bedziecie, czy nie bedziecie grać — ?

MUZYKANT.

Nie gawędźcie gospodorzu,

połóżcie się spać;

niech se potańcują inni

CZEPIEC.

psiekwie, — mieście grać powinni

MUZYKANT.

szóstke-ście dali,

juześmy wam przegrali;

niech se potańcują inni

CZEPIEC.

psiekwie, — mieście grać powinni

SCENA 4. CZEPIEC, CZEPCOWA.

CZEPCOWA.

dejze pokój, —

cóz ci ta o głupie granie;

zastępujesz ta komu

CZEPIEC

następ, — jo im sprawie lanie

CZEPCOWA

pojdze do dom, boś ochlany

CZEPIEC

caf se babo, — jo pijany?

szuruj do domu!

skrzypkowie, jo mom rękę silno,

moze wicie, — po dobroci

CZEPCOWA

o cóz to ci, — o cóz to ci

CZEPIEC

następ, ja im sprawie lonie

CZEPCOWA

dejze pokój

CZEPIEC

psie gazdonie,

pokil mówię po dobroci

SCENA 5. CZEPCOWA, GOSPODYNI.

CZEPCOWA

Was ta śpi

GOSPODYNI

mój ta śpi

CZEPCOWA

telo z tem Weselem zachodu

GOSPODYNI

niech sie ta pocieszom z młodu

CZEPCOWA

juści, ino tylecka człowieka,

co sie nawesołuje z młodu;

późni ino cięgiem narzeka:

tego szkoda, tego szkoda

GOSPODYNI

tak ta, jak ta, jak sie co da

CZEPCOWA

ale piknie sie odbywo.

Ino to miastowe państwo

patrzy sie, patrzy, a poziwo;

widać to niewyspane, cy jakie;

poziwo, a nieodydzie;

widać im sie szyćko udało; —

a naprzyjechało niemało

GOSPODYNI

tylo ozrywki w cały bidzie

SCENA 6. RACHEL, POETA.

RACHEL

Ach panie, — jak to piękna dla pana

chwila, — ja panu oddana;

a że to tak przemija

i ani pan sie coraz zbliża,

ani ja, bo ja wciąż nieśmiała

POETA

pani by tam stała i stała

na tym wichrze

RACHEL

a ten pęd; a potem te głosy coraz cichsze,

coraz dalsze, — i ta muzyka bliska

i te wszystkie na sadzie zjawiska,

którem ja widziała, —

a że to tak przemija; —

że my się rozejdziemy,

że się wzajem zapomniemy,

to jest pan mnie zapomni

i jak się Rachel oprzytomni,

to będzie marzyć

i może będzie smutna

POETA

to będzie pani kontenta,

że myśl tak upornie zajęta

smutkiem, — a Smutek to Piękno

RACHEL

a jak stróny sie jakie rozpękną

i zacznie grać ten żal

POETA

wtedy pani weźmie szal

i przystanie jak Polymnia w ogrodzie

i pomyśli, — — jaki krój jest w modzie,

jak się ubrać, mając pójść na bal

lub do koncertowych sal

a tam, — to się spotkamy

RACHEL

no a cóż ten serdeczny żal

i ta na mojem czole chmura

POETA

a od czegóż jest literatura? — —

to wejdzie w sztukę;

w jakiejkolwiek formie, ale wejdzie:

czy jako sonet, czy liryka,

czy feleton powieści

RACHEL

a moja muzyka

serca, — prawie miłość do pana

najszczersza — — ?

POETA

ta będzie najszczerzej oddana,

co do wiersza

SCENA 7. HANECZKA, PAN MŁODY.

HANECZKA

dziękuję ci, panie bratku,

tak mi dobrze było tańcować

PAN MŁODY

dobrze kwiatku?

HANECZKA

jakem się zaczęła kręcić

tak w kółeczko, tak w kółeczko,

takem i chciała pocałować

drużbę

PAN MŁODY

dziecko?!

HANECZKA

no a wy, to sie całujecie

nie jak dzieci

PAN MŁODY

my jako poeci,

to nam to niby uchodzi,

to się inaczej rozumie

HANECZKA

a ja to w sobie zatłumię?

niechże przecie się wyszumię

w czułości dla tych Krakusów

PAN MŁODY

wszystko dobrze, prócz całusów

HANECZKA

całus nie jest żadną stratą

PAN MŁODY

drużbowie za głupi na to

HANECZKA

to tak mówisz na ostatku!

PAN MŁODY

nie trza kwiatku!

SCENA 8. POETA, MARYNA.

POETA

Coraz piękniej, — pani sama

MARYNA

pięknieję w tej samotności;

pan już widzę przypiął skrzydła,

pan już upoetyzował chwilę

i dom cały, wesele i gości.

POETA

tak, — już wszelakie straszydła,

cały raj fantastyczności

zimaginowałem żywy

MARYNA

no i stał się pan szczęśliwy,

miarkując talentu tyle;

a my co, — my nie poeci; —

czy nie uważa pan, że nad nas leci

jakaś kaskada czułości,

że się nam na oczach świeci,

jakbyśmy już coś widzieli

POETA

może, to może być,

że staliście się anieli

przez tę noc nieprzespaną,

przetańczoną, przegraną, — —

a dalej co — ?

MARYNA

myślę właśnie,

co dalej z anielstwem począć, —

że do wozu się koniki zaprzągnie,

my siądziemy, — lokaj trzaśnie

z bicza — i wszystko...

POETA

jak z bicza trzask zgaśnie

MARYNA

no ale któż

ten ton tak wysoki uciągnie??

Tam po za mną, jak stałam

przy skrzypaku, — wysłuchałam:

mówili o Polsce chłopi

i mówili wcale rozsądnie i szczerze:

że tego, tamtego trzeba bić,

że się nie trzeba dać, że trzeba jakoś żyć,

że dłużej tak nie może trwać

i wie pan, — jakoś temu wierze,

że to było rozsądnie i szczerze

POETA

że, jakby przyszło do czego...

MARYNA

kiedy!?

POETA

bo po co się to ciągle skarżyć biedy:

po co myśleć

MARYNA

rzeczywiście po co, —

POETA

a za popędem idąc

MARYNA

jak kto! —

POETA

oni i my, — my i oni,

na wyścigi, — kto kogo przegoni

MARYNA

a pan na Pegazie, na chmurze.

Mnie się zdaje, — że coś jest...

POETA

tam?!

MARYNA

tam, — tu! — w całej polskiej naturze

przemiana

POETA

obserwacya?

MARYNA

ja wróżę

POETA

ach, wierz pani i ja też przemieniony

a jeszcze sobie nie wierzę

i choć wszystko pani mówię szczerze,

to przed sobą prawdę własną kryję

i we mgle jakowejś żyję.

Tyle się podłości i głupoty

koło mnie wlokło jak psów,

czepiało się moich rąk,

czepiało sie moich nóg;

z tylum już zawracał dróg

dla mgieł, dla nocy, ciemności!

Oszaleć, — bo wszędy czuję

ten ustrój poetyczności

i wszystko we mnie tańcuje:

mgły i smutek i podłości, —

i na skrzydłach mi cięży

ciężar jakby cudzych łez:

ktoś płacze

i łzy się do mojej duszy

czepiły, — skrzydeł nie ruszy

mój Duch, bo spętany

słyszałem, jakby gdzieś nad nami

w górze, czy u stropów, czy chmur,

któś rzewnemi płakał łzami

MARYNA

co panu jest, co panu jest,

niech pan idzie ochłonąć na dworze,

na wichrze

POETA

tam! tam gorze

jeszcze więcej, — tam mnie porywa

ten sad, gdzie drzewa ogromnieją

i ponurość się rodzi straszliwa

z krzewów i pni i liści, — co rdzewieją

w ciemni, jak majaki

spokojnych Słowiańskich Bogów

MARYNA

— a prawda, się jak oliwa

zbiera; — cóż to pana boli?

myśl — ?

POETA

ta myśl mnie boli: —

jest ktoś, co mnie wiąże do roli

i ktoś, kto mnie od roli odrywa;

jest ktoś, co mi skrzydła rozwija

i ktoś, co mi skrzydła pęta;

jest ktoś, co mi oczy zakrywa

i ktoś, co światło ciska;

jest jakaś ręka święta

i jest dłoń inna przeklęta;

jest Szczęście, co się ze mną mija

i Nieszczęście, które mnie tuli

MARYNA

że to pan wszystko tak pamięta,

że pan tem wszystkiem tak się czuli

SCENA 9. CZEPIEC, KUBA.

CZEPIEC

pódzies smyku! pódzies zdybiu!

KUBA

dejciez pokój panie wójcie

CZEPIEC

nie kręć sie tu pod nogami,

tu starszeństwo ino sami

KUBA

a jo coś wim i pedziołbym,

żebyście sie nie ciskali

CZEPIEC

co...?

KUBA

wy macie pójść kajś z nim

(tu wskazuje Gospodarza)

CZEPIEC (wskazując)

z tym...

KUBA (wskazując)

co śpi

CZEPIEC

ka?

KUBA

na Moskali!

CZEPIEC

co, ja z nim, z tym co śpi — — ?!

KUBA

cyt, jemu sie cosik śni;

był u niego jakiś pon,

bary mioł, jak chlebny piec

CZEPIEC

jakiś bardzo znakomity pon,

jeźli bary mioł jak piec

KUBA

zajechał konno w podwórze

a potem, jak se pogadali

z tym co śpi, — pon Jaśka wzion;

Jasiek zaraz konia spion

i zakrzyknął: bić Moskali!

Myśmy dwa ze Staskiem stali.

Jesce wam i to powtórze,

jak oni tu sie zgodali

CZEPIEC

a ten pon — —?

KUBA

gość z Ukrainy,

jakiś okropnie bogaty,

straśnie polskie robił miny

CZEPIEC

stary — ?

KUBA

pono setne laty. —

Mówili o jakisi rzezi, krwi, —

że trza objezdzywać dwory;

pon był do szyćkiego skory,

tak się prędziuśko zmówili,

że jak stary już skońcyli,

tośmy ledwo odskocyli

ze Staskiem ode drzwi

i nibyto, ze trzymomy siwka

CZEPIEC

koń był siwy — ?

KUBA

jak śnig, mliko

a czaprak pozłocisty

CZEPIEC

czy to nie jakosi podrywka,

czy Czart może ze mnie drwi.

Kto go więcej widzioł?

KUBA

nik

CZEPIEC

Stasek: bajok a ty: śpik

KUBA

nie wierzycie? — jest podkowa

bo koń złotem był podkuty;

oddarła sie i jo naloz

CZEPIEC

gdzie jest?

KUBA

a oddałem zaroz

a matoś schowali do skrzynie

CZEPIEC

schowali podkowe do skrzyni, — ?

nikomu nie pokazali;

jak na dobrom gospodynie,

dobrze. — to sie nawet chwali.

Ale Szczęście! — Jo już wim,

trza żebyśmy poszli z nim;

Słuchaj Kuba, podź ty ze mną

bo jest ciemno,

bedzies świciuł, zbierema się!

(z gestem w stronę Gospodarza)

Czekajcie! rozmówiewa sie!

SCENA 10. CZEPIEC, DZIAD.

CZEPIEC
(nastąpił we drzwiach na wchodzącego)

A cóżeś za

DZIAD

panie wójcie!

CZEPIEC

nimocie ka, w drodze stójcie

DZIAD

a strzeżcie sie, — zmiłujcie sie, —

tak sie rozpytujom chłopy,

jakby się coś miało dziać:

chcom sie do żelastwa brać

CZEPIEC

stanie sie, co ma sie stać

DZIAD

Jasiek cosi po wsi gonił

konno, — w okna wszystkim dzwonił

CZEPIEC

czy ja spał, gdziem ja był! —

DZIAD

Wyście panie wójcie pił.

SCENA 11. CZEPIEC, GOSPODYNI.

GOSPODYNI

mój ta spi

CZEPIEC

wasz ta śpi

GOSPODYNI

tyla sie naciskoł, szumioł,

zwymyśloł het dookoła

CZEPIEC

mówił co i ciekawego

GOSPODYNI

a ktoby ta co rozumioł

CZEPIEC

to może co będzie — hę?

GOSPODYNI

tylo z tego, co z niczego;

kajś sie zbiroł, kajś sie broł,

mozeby był kogo proł

CZEPIEC

mozeby nie było źle

GOSPODYNI

mozebyście chcieli ś-nim

konno lecieć?

CZEPIEC

konno gdzie — !?

GOSPODYNI

jo to wim — — ?

CZEPIEC

a mówił tyz więcy co?

GOSPODYNI

jo to wim?

CZEPIEC

kto jak kto, — ale jo!

SCENA 12. RADCZYNI, DZIENNIKARZ.

RADCZYNI

Panowie macie tak wiele

absorbującej pracy, — a Wesele

zwabiło pana

DZIENNIKARZ

rad jestem

od głupstwa oderwać się chwilę

RADCZYNI

pańska praca: rzecz seryo

a pan takim przekreśla ją gestem,

tak ją wspomina nie mile,

tę rzecz seryo

DZIENNIKARZ

rzeczy seryo niema;

wszystko jest prowizoryczne:

przekonania, opinie, twierdzenia

RADCZYNI

Jednak Prawda

DZIENNIKARZ

nawet Prawdy cienia!

RADCZYNI

to tak zależy od człowieka;

ale gdy pan sam ucieka

z posterunku

DZIENNIKARZ

pani, to akcyza:

»Placówka», to imaginacya;

Danaid zbyteczne trudy

RADCZYNI

— — a to pan bywa wiele

DZIENNIKARZ

tak, z nudy

Człowiek się tak w młyn zamiele,

że bywam i bywam wiele;

wist, partyjka, kolacyjka

bliscy, dalsi przyjaciele.

Z biegiem lat, z biegiem dni

ten umarł, tamtego brak;

człowiek sobie marzy, śni

a z nudów przywdziewa frak, —

przyjechałem na wesele

i choć mi niejedno wspak.

jakoś, jakoś dobrze mi.

SCENA 13. RADCZYNI, PANNA MŁODA.

RADCZYNI

No, moja ty urocza panno młoda,

jakże wy sobie będziecie żyli

PANNA MŁODA

a tak-ta, tak-ta, cy jo wim,

jescem sie nie zgodała ś-nim

RADCZYNI

ja wiem, że twoja uroda

niejedną trudność przesili,

żeś sobie młoda; —

no, ale o czem wy będziecie mówili,

jak tak nadejdzie wieczór długi:

mówić się nie chce, trza przesiedzieć,

on wykształcony, ty bez szkół

PANNA MŁODA

pocózby, prose pani, godoł,

jakby mi nie mioł nic powiedzieć,

pocózby sobie gębe psuł.

SCENA 14. PANNA MŁODA, MARYSIA.

MARYSIA

cieszę się, a myślę sobie,

że ci będzie siostro żal

PANNA MŁODA

czego żal?

MARYSIA

jakeś do pola ganiała

krasą i siemieniatke;

jageś jesce była mała

i ty i Hanusia i ja,

byłyśmy razem doma,

że ci sie zacnie bez stajnie,

żeś kole niej wyrosła zwycajnie

i bez cały ty wsioski roboty,

bez tego harowanio;

że, jak ty bedzies panią,

ciesze sie a myślę sobie,

że ci bedzie siostro żal

PANNA MŁODA

czego żal — — ?

MARYSIA

że ci sie bedzie cnieło

bez tatusia, bez nos,

bez tych płotów, bez ogroda;

że choć sie chłopem uciesys,

jesce tu płacząca przylecis,

bo tutok duszę mos,

bu tu sie serce przyjeło

a tam ci bedzie samotno

i bez to ci bedzie markotno

i bez to ci bedzie żal

PANNA MŁODA

mało szkoda, krótki żal

MARYSIA

a teraz ty sobie chwal,

rumień sie teraz i pal;

ale tutok dusza sie ostanie

i tutok twoje kochanie

a tam ci bedzie samotno

i bez to ci bedzie markotno

i bez to ci bedzie żal

SCENA 15. MARYSIA, OJCIEC.

MARYSIA

tatuś sie Weselem cieszą

OJCIEC

niech sie bawią, niech sie weselą;

tela tego, co te pare dni, —

a potem, jak się pobierą,

to już mnie do nich nic,

niech se ta na swoich żarnach mielą,

jako chcą, — nie moje prawo

MARYSIA

ale tatuś nam pomogą z tą sprawą

grontów, — do tej upłaty

OJCIEC

jo patrze swego, — jo nie bogaty;

posłaś, toś posła;

cy tam za tego, cy za insego:

telo, cobyś sie wyniosła

na tamten świat

MARYSIA

możebyście byli więcej rad,

żebym za pana sie wydała,

jak mię to przed laty chcioł

OJCIEC

ten, co umarł; — ostał swat,

boś sie przez Wojtka swatała

i swat ciebie wzioł

MARYSIA

a ja swata pokochała

a dzisiok, jak sie Jaga wydała

i ja sobie moje przypomniała

o tym zmarłym przyjacielu,

jak-em sie to ś-nim poznała

na Hanusinem weselu, —

zrobiło mi sie markotno,

nie wiem czego, —

przecie wolałam mego, —

chyba, że onemu samotno

OJCIEC

ka twój mąż?

MARYSIA

już legnoł, śpi,

zmęcony, — a kazał mi tu być,

tom przyszła, — a nie wiem poco;

nic tu dla mnie, — a tu ide,

że tu tańczą, — jak przed laty:

kiedy do mnie przyszły swaty

i od chłopa i od pana

a ja byłam zakochana

OJCIEC

idze ku nim

MARYSIA

ino patrze:

jak te druchny coraz bladsze

z umęcenia a kręcom sie,

nie ustanom, radujom sie

OJCIEC

potańcuj se

MARYSIA

ino patrze

OJCIEC

płaczesz — — ?

MARYSIA

tak sie w oczach mgli

wszystko widze coraz bladsze.

SCENA 16. POETA, PANNA MŁODA.

POETA

panna młoda, — ze snu, z nocy

PANNA MŁODA

A sen to miałam,

choć nie spałam,

ino w taki ległam niemocy...

POETA

od miłości panna młoda osłabła

PANNA MŁODA

— — — — — — —

we złotej ogromnej karocy

napotkałam na śnie dyabła;

takie mi sie głupstwo śniło,

tak sie ta pletło, baiło

POETA

i odrazu dyabeł jak z procy

i odrazu kareta złota

PANNA MŁODA

A tak-ta na śnie, nie dziwota,

że sie jakie byle co zwidzi;

niech ino pon nie szydzi,

bo pon, to po dniu zdziwuje,

jesce wsędy rozgaduje,

jakby cej-co, — choć nima co

POETA

są tacy, co za to płacą;

że z jednego takiego bajania,

można sobie powóz sprawić

i zestrojonego dyabła

i ogromnie wielu gapiów zabawić

PANNA MŁODA

od tańcenia takem osłabła...

Śniło mi się, że siadom do karety

a oczy mi sie kleją, — o rety —

Śniło mi sie, że siedze w karecie

i pytam sie, bo mie wiezą przez lasy,

przez jakiesi murowane miasta, — —

»a gdziez mnie biesy wieziecie?«

a oni mówią: »do Polski« —

A kaz tyz ta Polska, a kaz ta?

pon wiedzą?

POETA

po całym świecie

możesz szukać Polski panno młoda

i nigdzie jej nie najdziecie

PANNA MŁODA

to może i szukać szkoda

POETA

a jest jedna mała klatka, —

o niech tak Jagusia przymknie

rękę pod pierś

PANNA MŁODA

to zakładka

gorseta, zeszyta troche przyciaśnie

POETA

— — — a tam puka?

PANNA MŁODA

i cóz to tako nauka?

Serce — ! — ?

POETA

A to Polska właśnie.

SCENA 17. POETA, PAN MŁODY.

PAN MŁODY

takie zimno bardzo rano;

noc tę dzisiaj nieprzespaną

zapamiętam długie czasy

POETA

zapewne, noc to poślubna,

ta jest zawsze siłopróbna

PAN MŁODY

trochę to, co inne jeszcze.

Ujęły mnie jakieś kleszcze

przestrachu, ogromne grozy.

Uląkłem się nagle prozy,

jaka jest we fantastycznym świecie:

że to, co jest tu przed nami żywe,

tak się nagle wiatrem zmiecie;

że my próżno wyciągamy ręce

do widziadeł, — bo to są widziadła

i tak mi fantazya zbladła,

bo już się była układła

do snu, we widziadeł lesie

POETA

A mnie to znowu teraz niesie

ten wicher z nocy.

Określiłbym to tak, że dusza pnie się

po skale stromej w górę

i wie, — wie, że stanie tam!

taka pewność sił, tę teraz mam!

PAN MŁODY

I to wszystko na żart

POETA

A ot tak, jak leci czart

po nocy, — nie zeszła jeszcze noc

PAN MŁODY

A trafiaj ty orły z proc,

ja wolę gaik spokojny,

sad cichy, woniami upojny

żeby mi się kwieciły jabłonie

i mlecze w puchów koronie

i trawa schodziła sielona,

kręciła się przy mnie żona,

żebym miał kąt z bożej łaski

maleńki, jak te obrazki,

co maluje Stanisłaski

z jabłoniami i z bodjakiem

we złotawem słońcu takiem....

żeby mi tam było cicho, spokojnie

a jeśli gwarno i rojnie

to od brzęczących pszczół, błyszczących much

............

SCENA 18. POPRZEDNI, CZEPIEC.

CZEPIEC
(w kożuchu, z wielką kosą w ręku,)

A moi panowie tu

PAN MŁODY

kosa!

jaka piękna

CZEPIEC

a bo nastawiona

PAN MŁODY

prawda, ostro najeżona,

jak do bicia, — cóż to będzie z tego?

CZEPIEC

Ano nastawiona do użycia,

ale to wy panowie nie wicie,

jak widze, — co sie gotuje

POETA

Cóż to Czepiec mówią, — czy do brata

jaka sprawa

CZEPIEC

Ano właśnie Sprawa

PAN MŁODY

rzecz ciekawa —

POETA

rzecz ciekawa

PAN MŁODY

cóżeście to niby mieli,

żeście tak nagle wlecieli — ?

CZEPIEC

Ej, pon jakby, ślepy, ślepiec;

nie do panam szedł

POETA

No Czepiec,

brat drzymie, budzić nie trzeba;

czy co ważne — — ?

CZEPIEC

ważno kosa

POETA

jeśli potrzebował do obrazu

kosy, — postawcie ją w kącie, —

jak się zbudzi

CZEPIEC

aha, bratku, mom cie.

Juz sie obrazy skońcyły;

panom ino obrazy, płótna

PAN MŁODY

Coś dziś u Czepca mina butna

CZEPIEC

pańska ta, za rezolutna;

pon sie na mnie skrzywiom, jak rzeke,

że my sie nie rozumiewa

i na nic rozmowa nasa

POETA

no pewnie, my do Sasa, wy do lasa

SCENA 19. POPRZEDNI, GOSPODARZ.

CZEPIEC
(podszedł ku śpiącemu i szarpie go za ramię)

hej, hej, panie — — — !

cózto pon śpią, trzeba wstać,

trzeba się do czego brać

GOSPODARZ (rozbudzony)
(z fotelu i krzeseł, na których leży)

cóż — wyście tu, — któż hałasi!?

gdzież Hanusia, Hanuś!

CZEPIEC
(przywierając drzwi od izby)

cicho,

nie potrza jej tu do rzeczy,

co chcę panu powiadać

GOSPODARZ

cóż mi kum do ucha skrzeczy,

o czem? — cóż z tą kosą, po co?

CZEPIEC

A tam ludzie sie szamocą

we wsi, — tam sie garną, kupią;

może idą już, — pon śpią!!

zaspane ślipia

GOSPODARZ

co ty mnie tu, — co wy, co to?

CZEPIEC

A spieszy mi sie z robotą,

juzem sie wycniół ze spania

i jestem gotów i czekam

dalszego rozkazowania

a pon sie nie wycniół i śpi

GOSPODARZ

A wam co się z kosą śni

CZEPIEC

Mnie sie nie śni, wstawaj pon;

boć kum pono rozkaz wzion

jakiś ważny, najważniejszy

i papiry, czy tam co

GOSPODARZ

Ja, papiery, rozkaz, czyj?

CZEPIEC

Myjze sie pon prędzej, myj —

niech po próżności nie stoję,

bo mi próżno mitręga i wstyd.

Pon mają pójść razem z chłopami

a chłopi tu wsioscy już som

gotowi, — i stoją tam!

Zbierają sie kole studnie z gościeńca

i przywalą się tu do dziedzieńca,

jak sie poszarzeje świt

GOSPODARZ

Zachodzę, zachodzę w głowe

CZEPIEC

tam w Krakowie już wszystko gotowe

GOSPODARZ

Coście kumie, coście chłopie

zbajczyli przez długom noc, —

ja z Wami?

CZEPIEC

Wy z nami!

GOSPODARZ

A wy wszyscy z kosami...?

CZEPIEC

jak sie patrzy, ostrzem tak

GOSPODARZ

jakiś znak?

POETA

— — jakiś znak?

CZEPIEC

Zbierajcie się poki czas,

byśwa byli radzi z was

a nie stójcie, jak te ćmy,

albo kpy;

co kto ma do ręki brać,

na podwórze wyjść i stać;

tam już ludzie som,

co sie sami rwiom:

chłopi tak! A chłopi, tak!

POETA

— jakiś znak

GOSPODARZ

jakiś znak!

CZEPIEC

Panowie, jageście som,

jeźli nie pojdziecie z nami,

to my na was, — i z kosami

GOSPODARZ

wy, a jako —

POETA

wiecież kto my!?

Co wy o nas wiecie, — nic

CZEPIEC

O pon widno niewidomy;

widać, że nie znacie nas

PAN MŁODY

widzę, żeście krwi łakomy;

jeno, że na krew nie czas

CZEPIEC

hej pan młody, hej pan młody;

wyszczézyły mu się gody,

to mu ino w myśli wczas

GOSPODARZ

A! wstydzę się waszych słów,

choć mi radość z waszych lic

CZEPIEC

Wyście bo to żarnych świc

rozpalili z naszych lic.

Panie, a cy pon pamięta,

jak pon szeptoł nieraz w noc,

co mówiła Panna Święta,

jako w nas jest wielga moc,

jako że moc jest zaklęta,

że sie kiedyś opamięta...

Wyście to z pożarnych świc

rozpalili z naszych lic

PAN MŁODY

A wy zaraz w rękę nóż

CZEPIEC

A cóż czekać, czy jo tchórz?

GOSPODARZ

kumie, miarkujcie się w słowie

CZEPIEC

a kiej słucho, niech sie dowie

PAN MŁODY

gębą toście bardzo harny

CZEPIEC

kręć pon ino próżne żarny,

poezyje, wirse, ksiązki,

podobajom ci sie wstązki,

stroisz sie w te karazyje

a jak trza sie mirzać z czego,

to pon w sobie szyćko skryje

POETA

A przecież się nic nie dzieje

CZEPIEC

A toć przecie wciąz mówicie,

jeśli rozumiem co z tego;

ponoć nawet piewsi wicie:

to rzecz wielka!

GOSPODARZ

jaka?!

CZEPIEC

Dnieje!!!

POETA

Dnieje, tak, to tam szaleje

ta majaka z chmur i mgły,

ta majaka, co sie wieje

ponad łan

PAN MŁODY (ku oknu)

na liściach skry.

Opalowa rosa spływa;

przesiewa się w dyjamentach

z drzew, jak wiszar w skalnych pętach, —

Cud!

CZEPIEC

Pon ino widzisz pchły,

pchły, świecidła, rosę, ćmy

a nie chcesz znać, co som my:

że w nas dnieje, dusa świci,

że zarucko kur zapieje,

że na nas czekajom w mieście,

że nas tu jest ze dwiedzieście

z kosom, cepem, żelaziwem

i że to, to nie som sny

POETA

Co on mówi, a to dziwne,

bo mi się to dziś marzyło:

jako dramat, jako sen

PAN MŁODY

co za temat

POETA

chłopska krew

i ten jego pański gniew

GOSPODARZ

Nas czekają? — was czekają?

zaraz, — coś to, — coś tu było,

co już o tem mnie mówiło, —

lecz kto, jaki...?

CZEPIEC

ktoś tu był,

co przejechał duze światy,

ponoć kajsi z Ukrainy;

przywiózł hasło, czy papiry,

rozesłać kazał wiciny, —

a są tu za progiem ludzie,

mogą świadczyć, jak z północka

słyszeli brząkanie liry

POETA (do brata)

liry brzęki, po północy,

jak-eś ty leżał w niemocy,

ja słyszałem

PAN MŁODY

ja słyszałem

od podwórza, z tego sadu

POETA

z tego sadu, z pod jabłonki,

ale sobie myślę: mrzonki, —

może kto się ubrał w dzwonki

GOSPODARZ

a był także jakiś taki, —

był też inny, — nie pamiętam, —

ale mi coś świta, —

CZEPIEC

pany, —

wyście ino do majaki;

niechże który wyjrzy w pole,

co sie widzi hań na dole,

kandy jest krakowsko ścizka

POETA (wychodzi)

i ztąd widzieć, bo to zblizka;

trza zobaczyć

SCENA 20.
PAN MŁODY, CZEPIEC, GOSPODARZ.

PAN MŁODY

po cóż gniewy;

takiście są rozpaleni

CZEPIEC

A tam, panie, się rumieni;

na powietrzu słychać śpiewy

PAN MŁODY

wyście Czepiec w gorącości,

toz wam się coś marzy, dzwoni

CZEPIEC

panie młody, tam ktoś goni,

tyle chłopa, tylo koni,

idź pon ujrzyć

PAN MŁODY (wybiega)

co tam znowu

SCENA 21. GOSPODARZ, CZEPIEC.

GOSPODARZ

kum pijany, — ja pijany. — —

Ładnie wam tak z kosą w dłoni

CZEPIEC

Psiakrew, ludzie, jo mom stać

a tu ludzie chcom sie rwać.

Podźcie chłopcy, — Kasper pódź!

Stańcie se tu kole proga,

(Uchylił był drzwi nawołując; wchodzi dwóch parobków z nastawionemi kosami, z tych Kasper w stroju drużby. Stają na warcie: jeden przy drzwiach w głębi, drugi u drzwi weselnych).

SCENA 22.
GOSPODARZ, CZEPIEC, PAROBCY.

GOSPODARZ (do Kaspra)

zamknij, niech nie lazom baby.

A więc co to, — co to, co — ?!

CZEPIEC

Któż to u was był, — no kto?

Jeźli mos pon w sercu Boga,

to sie z nami zgodź

GOSPODARZ

Czekaj, czekaj, coś mi świta;

ktoś był u mnie, mówisz kum, — —

taki w głowie słyszę szum, —

niepamiętam, myśl ukryta

nie może się dobyć z głębi, — —

coraz innych myśli tłum

CZEPIEC

Pon se ino serce ziębi

tem myśleniem, sumowaniem;

boby sie pon usroł na niem

SCENA 23. POPRZEDNI, PAN MŁODY.

PAN MŁODY (we drzwiach)

Stado mi białych gołębi

wyfurknęło przed sam nos,

że aż Jaga krzykła w głos;

powietrze się od nich kłębi.

Jaga podźno

KASPER (u drzwi weselnych)

Nie trza Jagi.

Tu sie ważne grajom sprawy;

podź ta pon, boś tu ciekawy,

ino nie trza żadnych bab

SCENA 24.
POPRZEDNI, PANNA MŁODA.

PANNA MŁODA
(szarpła drzwi silnie i wchodząc odpycha Kaspra)

pódzies selmo, jakiś drab!

bedzies mi tu grodził wniść,

żeś se wraził w rękę żyrdź,

kces kim rządzić, taki cap, —

wraź se jeszcze na łeb ćwirć

PAN MŁODY

Cóż ci o to

KASPER

jasna pani!

poszłabyś sie przespać ś-nim

PANNA MŁODA

wyście wszyscy niewyspani,

w izbach swąd a we łbie dym

SCENA 25. POPRZEDNI, POETA.

POETA (wbiegając)

huragan się czarnych wron

zerwał z pola, gdzieś z tych stron

i z krakaniem wielkiem goni;

taki był głęboki ton

w tem krakaniu czarnych wron,

jakby jakiś niosły plon

we łbach

GOSPODARZ

bracie, — nie to

POETA

na chmurach się dziwy stroją

PAN MŁODY (ku oknu)

zdaleka już widać róż;

przypatrz się, tak oczy zmróż:

co za gra tych pierwszych zórz

POETA

Z chmur się stawia jakby tron

i jakieś zjawiska skrzydeł

koło tronu

CZEPIEC

widzioł pon!

SCENA 26. POPRZEDNI, GOSPODYNI.

GOSPODYNI (wchodząc żywo)

Słyszcie chłopy, podźcie patrzeć,

jakieś wojsko w ogniu stoi.

Całe pole pod Krakowem

od tych kosisków się roi

GOSPODARZ

ha! — już stoją

POETA

tyś widziała, —

muszę widzieć! płoniesz cała!

(odbiegł, wiodąc za sobą Gospodynią)

SCENA 27. POPRZEDNI PRÓCZ GOSPODYNI I POETY

PAN MŁODY

cóż wy tutaj?

PANA MŁODA (ciągnie go ze sobą)

podź sie patrz:

dają znaki, dają znaki

PAN MŁODY

A cóż za świat jakiś taki;

to ciekawe, to ciekawe,

(wybiegają obydwoje)

SCENA 27. POPRZEDNI PRÓCZ PAŃSTWA MŁODYCH, POETA.

POETA (wraca szybko)

słyszałem w powietrzu wrzawę,

coś, jakoby głosy, śpiew,

ale wiatru zimny wiew

w coraz inną dmucha strone

i co było już widome,

juz, zdaje się, pojawione;

staje się nagle znikome;

umilka i cichnie śpiew,

przestaje się chylić krzew...

SCENA 29. POPRZEDNI, PAN MŁODY.

PAN MŁODY (wraca pędem)

ze Zorzy się zrobiła krew:

taki sznur krwi wydłużony

ponad Kraków — krwawy pąs,

jakby wieża Zygmuntowska

miała we dwie strony wąs

SCENA 30. POPRZEDNI, PANNA MŁODA.

PANA MŁODA (wraca pędem)

ogromny przyleciał ptak,

hań se na ganecku siad,

taki ci ogromniec kruk.

Potem sie ze skrzydlich wag

uniósł, wzleciał, znowu spad,

potrzaskał gałązki brzóz,

strącił rosy gęsty deszcz

i posed

SCENA 31. POPRZEDNI, GOSPODYNI.

GOSPODYNI (wpada)

Niech broni Bóg!!

Cóz wy chcecie, co wy chcecie!?

Cózeście sie kosów jeni;

(do Czepca)

idźcież, kumie, haw do sieni,

boście całom noc nie spali

KASPER

coroz wiency nas sie wali

SCENA 32.
POPRZEDNI, WIELU CHŁOPÓW z kosami i różną bronią, poubieranych są jak do drogi

GOSPODYNI

Gwałtu rety, Boże chroń!

Kto wam wraził kosy!?

CZEPIEC

Broń!!

Dejcie, matka, spokój dziś,

trza nam iść.

GOSPODARZ

trza nam iść

Coś mi świta; — świta w polu.

Wszyscy widzą jakieś cuda.

Sen, — sny: bajki — Myśl: kąkolu!

Precz kąkolu, chwaście, precz. —

Niechże wymiarkuję rzecz: —

ktoś był, — kazał, — co — ?

POETA (do Gospodarza)

co bracie,

w tobie się szamoce ból

PAN MŁODY (do Panny Młodej)

mgły się już rozwłóczą z pól;

będzie ranek śliczny, — Jaga,

wczoraj były wichry, burza,

dzisiaj wszystko się rozchmurza,

moja duszo, jużeś moja

POETA (do Gospodarza)

Mnie się w nocy zjawił duch:

na nim była czarna zbroja;

napadł na mnie tak obcesem,

krzyczał słowa, takie słowa,

wytężałem cały słuch

GOSPODARZ

(do Poety a słuchany przez wszystkich)

tak mi cięży, cięży głowa.

To powietrza ranny wiew.

Czy to prawda, bracie drogi,

że oni tam jakiś śpiew

napowietrzny słyszą gdziesi

POETA

A może we wichrach biesi

śpiewają i pryszczą krew

na chmury

PAN MŁODY

Na niebie ruch

GOSPODARZ (do Poety)

mówisz, żeś wytężył słuch, —

bracie, — skądś te słowa znam:

»wytężać; — wytężać słuch«

SCENA 33.
POPRZEDNI, HANECZKA, ZOSIA.

HANECZKA (do Pana Młodego)

bratku w niebie jakiś ruch,

jakieś wojny, jakieś dziwy:

gonitwy po chmurach konne;

ZOSIA

A powietrze takie wonne:

HANECZKA

gonitwy po niebie konne:

rycerze jacyś ogromni

stoją równo w dwa szeregi

i dalekim łanem drzewców

godzą na się wielkim pędem

PAN MŁODY

A to graniczy z obłędem,

tyle zwidzeń, dziwów tyle;

jak to człowiek z czego byle

wysnuje znaczące rzeczy

HANECZKA (do Czepca)

Ach, jaka to wielka kosa,

moiściewy, taka szczytna;

można by nią ciąć niebiosa

na płaty, jak sztukę płótna

CZEPIEC

Nie daj Boże ciąć po niebie;

mowa jakaś bałamutna;

zjawi sie w naszy potrzebie

nie bluźniercza, ale bitna;

panienka se rezolutna,

jesce nic o kosach niewi,

HANECZKA

Jacyś-cie wy, moiściewi,

dajcie no mi ją do ręki

CZEPIEC

A to juz nie lo panienki;

Sprawa inso

GOSPODARZ

(do Poety a słuchany przez wszystkich)

Sprawa, Sprawa!

Duch! — prze Boga, — Duch, — miarkuję:

Ta noc była: dziwna jawa, —

miałem gościa, — kto przeczuje,

była na dusze obława

POETA

Widziałem rycerza w zbroi,

bracie mówisz: Duch!

GOSPODARZ

Mój bracie,

przyleciał Duch, — ludzie moi!

jeszcze w oczach jak cień stoi.

Przypominam, przypominam:

człowiek stary, z brodą siwą,

twarz owita w siwy włos,

w kożuchu ogromnym czerwonym

przyszedł tu

STASZEK

(który się przecisnął ku gospodarzowi, przez gromadę chłopów i bab w natłoku zebraną na izbie).

przyjechał, wim,

trzymaliśmy konia razem z nim;

koń był biały

KUBA (tuż za Staszkiem)

W siodle lira

GOSPODARZ

myśli zbieram, słuch naginam

POETA

w siodle lira

STASZEK

dwa pistolce

GOSPODARZ

w mózgu kłóje, — jakby kolce:

myśli zbieram

CZEPIEC

(do otaczającej Gospodarza gromady)

myśli zbira

GOSPODYNI

o mój Boże, jakiś chory,

ratujcie go

GOSPODARZ

precz doktory, —

Słuchajcie, — wytężcie słuch:

był u mnie duch Wernyhory

WSZYSCY

co ty mówisz, wszelki duch?!

GOSPODARZ

oblatywał nocą dwory,

był spokojny, dziwnie silny,

dawał mi rozkazy, hasła,

a był w sprawach takich pilny,

nic w nim Siła, Moc nie gasła.

Spieszył się, wyleciał zara,

miał objechać liczne dwory

i miał wrócić do tej pory

WSZYSCY

tego rana?!

GOSPODARZ

Tego rana.

WSZYSCY

I cóż rozkaz — —?!

GOSPODARZ

Wić posłana

POETA (ku kosynierom)

Boże, toście wy są z Wici?

CZEPIEC

A som ludzie rozmaici;

my ta wiemy od chłopaków,

co sie trzymali czapraków,

jak ta śkapa w dworcu stała

STASZEK

co sie szarpła, to kopała;

trzymaliśmy uzdki w łapach;

mnie i Kubie pyski sprała;

cóz za pon na takich śkapach

GOSPODARZ

Wernyhora! — Wernyhora!

Obudziłem się ze snu —

kazał broń — broń kazał brać!

POETA

lecieć?!

GOSPODARZ

Nie — tu w miejscu stać.

Czekać, jak zapieje kur,

wytężać, wytężać słuch,

aż się pocznie słyszeć ruch

od Krakowa na gościńcu

GOSPODYNI (z drugiej izby)

tyle luda na dziedzińcu

PANA MŁODA (we drzwiach)

sami swoi!

GOSPODYNI (z drugiej izby)

som i z Toń.

Cała pod Krakowem błoń

pełna luda, pełna kos

POETA

jakaś złuda

GOSPODARZ

jakiś los

POETA

jakoweś wołanie duszy;

w tak długiej żyjemy głuszy;

PAN MŁODY

jakiś błysk, jakiś dźwięk

POETA

jakieś serce krzyczy w głos

CZEPIEC

A! pon słucho! A! pon zmięk!

POETA

słuchać, słuchać, co to być ma — —?

GOSPODARZ

ma być słychać tentent, pęd

POETA

tentent konia

HANECZKA

kto przyjedzie?

GOSPODARZ

nie tu, ale na gościniec

wjedzie stary lirnik siwy

HANECZKA

wjedzie stary Wernyhora!?!

GOSPODARZ

i przeżegna lirą niwy, —

wtedy trzeba się pokłonić,

potem siąść na koń

POETA

i gonić!

GOSPODARZ

niewiem — potem co, — tajemno, —

potem świt...

POETA

jeszcze mrok, ciemno

jeszcze świt daleki, zdala

łuna zorna się zapala,

świt...

CZEPIEC

ma zapiać trzeci kur

GOSPODARZ

tak, na znak.

POETA

te widma chmur

znaczą? — ?

GOSPODARZ

Znaczą! Widma!

PAN MŁODY

Wzdęła się na chmurach wydma;

ucichło się, szumy zaszły

POETA

słuchać

CZEPIEC

słuchać

HANECZKA

słuchać

GOSPODARZ

cóż...

PAN MŁODY (u okna zasłuchany)

Jakiś pęd, ile mój słuch —

szedł, lecz wplątał się w sad grusz;

drzewa go więżą

POETA (wśród ogólnej ciszy)

brzęk much

nad malw badyle suche

brzęczy przedranny szum

GOSPODYNI (szepce)

poklękali, luda tłum,

patrzajcie hań ku dworcowi

PANA MŁODA (z wykrzykiem)

coraz nowi, coraz nowi!!

HANECZKA

(między Gospodarzem a Czepcem; przez łzy)

czy on sam, czy jedzíe społem

zkim, — czy jest kto z nim? — ?

GOSPODARZ

Pokłońcie się o ziem czołem:

ma przyjechać z ARCHANIOŁEM,

od gościńca, od Krakowa...

Na Zamku czeka KRÓLOWA

z Częstochowy

POETA

Bracie Duch!

GOSPODARZ

natężać, natężać słuch

HANECZKA

Rany Boskie, słyszę!

GOSPODYNI

Kaj?

PANA MŁODA

hań, daleko, słysze

PAN MŁODY

gdzie?!

POETA (półgłosem)

spadły liście suche z drzew

PAN MŁODY (szeptem)

ustał przecie wiatru wiew

POETA

zerwały się wrony dwie

ze sadu

PAN MŁODY

z ogrodu w sad

PANA MŁODA

zajść do pola!

GOSPODARZ

cicho!

HANECZKA

cyt!

GOSPODYNI (śród milczenia)

może i słychać co —

POETA

(rękę stulił przy uchu, głowę pochylił ku piersiom brata).

Swit!

GOSPODARZ

słychać, słychać

POETA

(pewny, z dłonią przy uchu)

Wielki Duch!

Wytężać, wytężać słuch,

słychać

GOSPODARZ

cicho!

PAN MŁODY

(z uchem przy szybie okienka)

pędzi ktoś

HANECZKA

(zapatrzona przed siebie, osłaniając dłońmi twarz)

Zosiu, Zosiu, Boga proś,

jedzie!

ZOSIA

tętni!

GOSPODARZ

jedzie!

POETA

goni!

CZEPIEC (cały w słuchu)

bedzie ze sta, do sta koni

GOSPODYNI

tętni

KASPER

jedzie

PANA MŁODA

dudni

POETA

pędzi! — — —

GOSPODARZ

cicho, — świta, świta, zorze!

prawie widno — to On — Boże!

On, On, — cicho, — Wernyhora. —

W pokłon głowy, prawda żywa,

Widmo, Duch, Mara prawdziwa

POETA

świtanie na lutniach gędzi

PAN MŁODY

tętni

PANA MŁODA

jedzie

GOSPODYNI

tętni

CZEPIEC

— pędzi

(Wszyscy w nasłuchiwaniu, pochyleni ku drzwiom i oknu,— w ogromnej ciszy, w przejęciu)

GOSPODARZ

— — — — — — — — —

Słuchajcie, kochani dzieci, —

ażeby to była prawda:

że Wernyhora tam leci

z Aniołem, Archaniołem na czele;

że tej nocy, gdy my przy muzyce,

przy weselu, gdy my w tańcowaniu,

tam, kędyś, stało się tak wiele:

że Kraków ogniami płonie

a MATKA BOŻA w koronie,

na Wawelskim zamkowym tronie

siedząca, manifest pisze:

skrypt, co przez cały kraj poleci

i tysiące obudzi i wznieci. —

Słuchajcie, serce mi dysze,

ażeby to prawda była:

że Wernyhora tam leci

a za nim tabunem konie!...

PAN MŁODY

coraz bliżej!

POETA

klęknąć!!

CZEPIEC

— — — stanął, wrył

GOSPODARZ

strzymał widać z całych sił

HANECZKA (w zachwyceniu)

gdyby to Archanioł był

..........

(wszyscy pochyleni, pół klęczący, zasłuchani; silnie dzierżąc w prawicach kosy; to imając szable, ze ściany pochwycone; to znów jakieś flinty i pistolety; w tem zasłuchaniu, jak w zachwycie duszy; dłoń do ucha przychylona. — Słychać było rzeczywiście tętent, który nagle bliski, coraz bliższy, — tuż ustał, ——— słychać po chwili ciężkie kroki szybkie, gwałtowne, w sień, w drugą izbę, aże we drzwiach w głębi staje pierwszy drużba:)

SCENA 34.

JASIEK

Maryś, panie, panie, — Jezu!

koń w podwórcu padł

(rozglądając się)

Cóż wy — Hanka — Jaga — hej,

cóż wy, cóż to, Jaga, — — ej

— — — — — — —

Cóż to, co to, czy zaklęci:

stoją syscy jak pośnięci;

słysta, Hanuś, Błazek, matuś,

panie młody, Czepiec, tatuś,

panie, cóz to — czy zaklęci;

stoją syscy jak pośnięci

— — — — — — — —

Aha; prawda, żywy Bóg,

przecie miałem trąbić w róg;

kaz ta, zaś ta, cyli zginoł,

cyli mi sie ka odwinoł, —

kajsim zabył złoty róg,

ostał mi się ino sznur

— — — — — — —

(z izby głębnej, od chwili, wszedł był, w tropy za Jaśkiem, kołyszący się słomiany Chochoł)

SCENA 35.

CHOCHOŁ

...........

jak ci spadła czapka z piór

JASIEK

tom sie chyloł po te copke,

to mi może sie odwinoł

CHOCHOŁ

Miałeś chłopie złoty róg,

miałeś chłopie czapkę z piór:

czapkę ze łba wicher zmiótł

JASIEK

bez tom wieche z pawich piór

CHOCHOŁ

ostał ci sie ino sznur

JASIEK

najdę ka gdzie przy figurze

CHOCHOŁ

pod figurą ktosik stał

JASIEK

strasy u rozstajnych dróg, —

cy to pioł, cy nie pioł kur

(wybiega przez drzwi weselne, przeciskając się przez gromadę znieruchomioną; — słychać tupot jego kroków w sieni, — to raz się zastanowi, to dalej biegnie;... w trop za nim kołysze się Chochoł, szeleszcząc słomą po potrącanych ludziach).

(od sadu, od pola, we świetle szafiru, co idzie jak łuna błękitna, — głosy się cisną przedrannych ptasich świergotań; niebieskie to Światło wypełnia jakby Czarem izbę i gra kolorami na ludziach, pochylonych w pół-śnie, pół-zachwycie. — Przeze drzwi w głębi wraca Jasiek i patrzy dokoła i oczom nie wierzy i coraz się słania od grozy).

SCENA 36.

JASIEK

Juz świtanie, juz świtanie, —

tu trza bydłu paszę nieść,

trza rżnąć sieczki, warzyć jeść; —

jakże ja se rade dam,

oni w śnie, — ja ino sam

— — — — — — —

Syćko tak porozwierane, —

syćko z ręcami na usach,

dech im zaparło w dusach,

jako drzewa wrośli w ziem,

jak tu, co tu radzić jem

— — — — — — —

kajsim zabył złoty róg,

u rozstajnych może dróg,

copke strasny wicher zwiał

bez tom wieche z pawich piór,

żebym chocia róg ten miał, —

ostał mi sie ino sznur

— — — — — — —

straśnie sie zasumowali,

tak im czoła zmarszczek spion,

jakby cięzko pracowali

SCENA 37.

(przez drzwi głębne, od chwili wsunał się był, za Jaśkiem tropiący Chochoł; a teraz na skrzynię malowaną się wygramolił i ze skrzyni tak do drużby poczyna:)

CHOCHOŁ

to ich Lęk i Strach tak wzion,

posłyszeli Ducha głos:

rozpion sie nad nimi Los

JASIEK

tak sie męcą, pot z nich ścieko,

bladość lica przyobleko; —

jak ich zwolnić od tych mąk

CHOCHOŁ

powyjmuj im kosy z rąk,

poodpasuj szable z pęt,

zaraz ich odejdzie Smęt.

Na czołach im kółka zrób,

skrzypki mi do ręki daj:

ja muzykę zacznę sam,

tęgo gram, tęgo gram

JASIEK (który był uczynił rzecz)

Ka te kosy złożyć — — ?

CHOCHOŁ

w kąt

JASIEK (ciska za piec drzewca)

nik ich ta nie najdzie stąd

CHOCHOŁ

Ze skałek postrzepuj proch.

i ciś je w piwniczny loch.

Lewą nogę wyciąg w zad,

zakreśl butem wielki krąg;

ręce im pozałóż tak:

niech się po dwóch chycą w bok;

odmów pacierz, ale wspak.

Ja muzykę zacznę sam,

tęgo gram, tęgo gram:

będą tańczyć cały rok

JASIEK
(który był uczynił wszystką rzecz)

Już nimajom kos

CHOCHOŁ

rozśmiej im się w nos

JASIEK

Już ich odszedł Smęt

CHOCHOŁ

Już nie mają pęt

JASIEK

Chwytajom sie w tan

CHOCHOŁ

Już nie czują ran

JASIEK

zniknoł czar!

CHOCHOŁ

To drugi CZAR!

(a zaklęte słomiane straszydło, ująwszy w niezgrabne racie, podane przez drużbę patyki, — poczyna sobie jak grajek-skrzypak — i słyszeć się daje gra: jakby z atmosfery błękitnej idąca, muzyka weselna, cicha a skoczna, swoja a pociągająca serce i duszę usypiająca, leniwa, w omdleniu a jak źródło krwi żywa, taktem w pulsach nierówna, krwawiąca jak rana świeża: — melodyjny dźwięk z polskiej gleby bólem i rozkoszą wykołysany,)wykołysany).

JASIEK
(jest teraz kontent a dziwuje sie)

tyle par, tyle par

CHOCHOŁ

tańcuj, tańczy cała szopka,

a czyś to ty za parobka

JASIEK

(z ręką do czoła, jakby se chciał na ucho nasunąć czapki)

kajsi mi sie zbyła copka, —

przeciem druzba, przeciem druzba

a druzbie to w copce słuzba

CHOCHOŁ
(w takt się chyla a przygrywa)

miałeś chamie złoty róg,

miałeś chamie czapkę z piór:

czapkę wicher niesie,

róg huka po lesie,

ostał ci sie ino sznur,

ostał ci sie ino sznur

(kogut pieje)

JASIEK
(jakby tknięty przytomniejąc)

Jezu! Jezu! zapioł kur! — —

Hej, hej bracia, chyćcie koni!

chyćcie broni, chyćcie broni!!

Czeka was WAWELSKI DWÓR!!!!!

CHOCHOŁ
(w takt się chyla a przygrywa)

ostał ci sie ino sznur

— — — — — — —

miałeś chamie złoty róg

JASIEK

(aże ochrypły od krzyku)

Chyćcie broni, chyćcie koni!!!!(a za dziwnym dźwiękiem weselnej muzyki wodzą się liczne, przeliczne pary, w tan powolny, poważny, spokojny, pogodny, półcichy — że ledwo szumią spodnice sztywno krochmalne, szeleszczą długie wstęgi i stroiki ze świecidełek podzwaniają, — głucho tupocą buty ciężkie, — taniec ich tłumny, że zwartym kołem stół okrążają, ocierając o się w ścisku, natłoczeni).

JASIEK

nic nie słysom, nic nie słysom,

ino granie ino granie,

jakieś ich chyciło spanie

(dech mu zapiera Rozpacz, a przestrach i groza obejmują go martwotą; słania się, chyla ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać; — a za głuchym dźwiękiem wodzą się sztywno pary taneczne we wieniec uroczysty, powolny, pogodny, — zwartem kołem, weselnem —)

— — — — — — —

(kogut pieje.)

JASIEK
(nieprzytomny)

pieje kur; ha, pieje kur...

CHOCHOŁ
(nieustawną muzyką przemożny)

miałeś chamie złoty róg...

— — — — — — —

↑ (z franc.) „po nas (choćby) potop” — słowa przypisywane królowi Francji Ludwikowi XV lub jego faworycie, markizie de Pompadour.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Stanisław Wyspiański.

[1] (z franc.) „po nas (choćby) potop” — słowa przypisywane królowi Francji Ludwikowi XV lub jego faworycie, markizie de Pompadour.

[1]