Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/5

o świetnym wykładzie, ilustrowanym i ożywionym przez bogatą wyobraźnię naukową, spotykamy szereg pomysłów oryginalnych.
 Wcześnie też pociągały go ku sobie zagadnienia filozofii religii, o które potrąca już w szeregu szkiców, wydanych razem pod tytułem pierwszego z nich: „The will to believe“ (1897). W r. 1902 ukazało się dzieło systematycznie traktujące ten przedmiot „The varieties of religious experience“. (Odmiany doświadczenia religijnego).
 Jako rozwinięcie zasad, na których się opiera to dzieło, powstały wykłady o Pragmatyzmie („Pragmatism“, 1908). Jako uzupełnienie tego wydał autor szereg dawniejszych studyów i jeden nowy dyalog pod tywułem „The meaning of truth“ 1909 („Znaczenie prawdy“). Obok tego poglądy swoje na mnogość i niezależność rzeczy rozwinął w „Pluralistic Universe“ 1909, stanowiące treść jego „Gifford lectures“ w Edynburgu, a metodologiczne poglądy w szkicu „A world of pure experience“ 1904 (Świat czystego doświadczenia).
 W psychologii zajmuje James stanowisko przyrodnika. Lecz nie wynika ztąd, aby podporządkowywał, jak to było w zwyczaju w dobie materyalizmu, zjawiska psychiczne fizycznym.
 Czynnikiem podstawowym życia duchowego jest świadomość. Świadomość zaś określa James jako „czynnik wyborczy“ (a selecting-agency), to znaczy, że wprowadza on do automatyzmu zjawisk nerwowych skutki nieprzewidzialne. Z nieskończonych możliwości zawartych w układzie nerwowym wybiera świadomość te, które mają stać się rzeczywistością. Świadomość nie jest więc dla niego „epifenomenonem“, t. j. zjawiskiem dodatkowym, produktem ubocznym, jak dla psychologii materyalistycznej. Pełni ona raczej rolę pianisty, wygrywającego na instrumencie nerwowym. Pozostawiony sam sobie układ nerwowy daje skutki z góry określo-